Vượt Mỹ, Trung Quốc dẫn đầu nghiên cứu trong 90% công nghệ then chốt của thế giới
(Thị trường tài chính) - Trung Quốc hiện đang dẫn đầu nghiên cứu trong gần 90% các công nghệ then chốt có ảnh hưởng trực tiếp đến sức mạnh kinh tế, quân sự và an ninh quốc gia, theo Công cụ Theo dõi Công nghệ Quan trọng do Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI) vận hành.
Kết quả này phản ánh một sự dịch chuyển sâu sắc trong trật tự khoa học - công nghệ toàn cầu, đánh dấu bước ngoặt so với giai đoạn đầu thế kỷ 21 khi Mỹ vẫn giữ ưu thế áp đảo.
Trong số 74 công nghệ hiện tại và mới nổi được ASPI đánh giá, Trung Quốc đứng đầu 66 lĩnh vực, bao gồm năng lượng hạt nhân, sinh học tổng hợp, vệ tinh nhỏ, điện toán đám mây và điện toán biên. Mỹ chỉ còn giữ vị trí dẫn đầu trong 8 lĩnh vực, trong đó có điện toán lượng tử và địa kỹ thuật. Những công nghệ này được ASPI xác định là có khả năng “tăng cường đáng kể hoặc gây rủi ro nghiêm trọng cho lợi ích quốc gia” của các nước sở hữu và kiểm soát chúng.
Sự thay đổi này đặc biệt đáng chú ý nếu đặt trong bối cảnh lịch sử. Theo dữ liệu so sánh của ASPI, vào đầu những năm 2000, Mỹ dẫn đầu hơn 90% các công nghệ then chốt được đánh giá, trong khi Trung Quốc chỉ chiếm chưa đến 5%. Chỉ sau hơn hai thập kỷ, cán cân này đã đảo chiều gần như hoàn toàn.
Theo bà Ilaria Mazzocco, nhà nghiên cứu chính sách công nghiệp Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), sự trỗi dậy của Trung Quốc trong khoa học và công nghệ là kết quả của quá trình đầu tư bền bỉ vào nghiên cứu và phát triển, đi kèm với sự gia tăng nhanh chóng về số lượng và mức độ ảnh hưởng của các ấn phẩm khoa học. Điều gây chú ý không chỉ là việc Trung Quốc bắt kịp Mỹ, mà là việc nước này đồng thời vượt lên trong nhiều lĩnh vực chiến lược.
Một phần lý do nằm ở cách Trung Quốc lựa chọn hướng đi công nghệ. Ông Wang Yanbo, nhà nghiên cứu chính sách khoa học tại Đại học Hong Kong, cho rằng Bắc Kinh có xu hướng tập trung nguồn lực vào các công nghệ mới nổi, nơi trật tự cạnh tranh toàn cầu chưa cố định, thay vì đối đầu trực diện ở những lĩnh vực truyền thống đã bị các cường quốc khác thống trị trong khoảng thời gian dài, như chip bán dẫn tiên tiến.
Về phương pháp, ASPI xây dựng bảng xếp hạng dựa trên phân tích hơn 9 triệu ấn phẩm khoa học toàn cầu, xác định 10% bài báo được trích dẫn nhiều nhất trong giai đoạn 2020–2024 cho từng công nghệ, từ đó đo lường thị phần nghiên cứu có tác động cao của mỗi quốc gia. Cách tiếp cận này nhằm phản ánh năng lực tri thức và động lực nghiên cứu ở cấp độ quốc gia.
Một phát hiện đáng chú ý là Trung Quốc đã vượt Mỹ trong nghiên cứu về điện toán đám mây và điện toán biên - hai hạ tầng cốt lõi cho việc huấn luyện và triển khai các mô hình trí tuệ nhân tạo. Theo ông David Lin, chiến lược gia công nghệ và an ninh tại Mỹ, điều này phản ánh mức độ ưu tiên cao của Bắc Kinh trong việc nhanh chóng đưa AI từ phòng thí nghiệm vào ứng dụng thực tiễn.
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng ưu thế nghiên cứu không đồng nghĩa trực tiếp với năng lực sản xuất hoặc thành công thương mại. Ông Lin lấy ví dụ về động cơ máy bay tiên tiến: dù Trung Quốc dẫn đầu về nghiên cứu trong lĩnh vực này, các sản phẩm thực tế vẫn chưa đạt được hiệu suất, độ tin cậy và độ bền tương đương với các mẫu hàng đầu của Mỹ và châu Âu.
Ngoài ra, ông Steven Hai, chuyên gia kinh tế chính trị tại Đại học Giao Thông Tây An - Liverpool, cho rằng kết quả này không nên được hiểu là sự suy yếu mang tính hệ thống của Mỹ. Mỹ vẫn giữ vai trò trung tâm trong đổi mới toàn cầu, đặc biệt ở các khâu chuyển hóa nghiên cứu thành sản phẩm, tiêu chuẩn công nghiệp và hệ sinh thái thương mại.
Dẫu vậy, theo Jenny Wong-Leung, nhà khoa học dữ liệu của ASPI, báo cáo gửi đi một cảnh báo rõ ràng: các nền dân chủ phương Tây đang đối mặt với nguy cơ đánh mất những lợi thế khoa học - công nghệ dài hạn trong nhiều lĩnh vực nền tảng, vốn có ý nghĩa quyết định đối với năng lực cạnh tranh và quyền lực quốc gia trong thế kỷ 21.
Theo Nature
