Từ Kuala Lumpur đến Hà Nội: 'Quân bài đất hiếm' và máy bay Boeing mở đường cho Mỹ trở lại Đông Nam Á

Đây là chuyến thăm đầu tiên của ông Trump tới châu Á kể từ khi trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1, và được cho là đã phần nào xoa dịu lo ngại của khu vực, vốn chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc chiến thuế quan do chính ông khởi xướng.

Washington đồng thời tìm kiếm sự hợp tác sâu hơn về đất hiếm, nguồn tài nguyên then chốt cho công nghệ hiện đại, trong bối cảnh Mỹ đang gấp rút giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

Trong chuyến công du, ông Trump ký hai biên bản ghi nhớ (MoU) với Malaysia và Thái Lan, nhằm “tăng cường hợp tác” trong lĩnh vực khoáng sản quan trọng.

Các thỏa thuận này, dù chưa công bố chi tiết, được xem là động thái nhằm đối phó với hạn chế xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc, nước chiếm vị trí thống trị trong chuỗi cung ứng khoáng sản cho ngành ô tô điện, điện tử và quốc phòng.

Một thỏa thuận riêng với Malaysia cho phép doanh nghiệp Mỹ tiếp cận sâu hơn nguồn khoáng sản hiếm của nước này, đồng thời thúc đẩy “phát triển nhanh ngành công nghiệp đất hiếm trong khuôn khổ hợp tác song phương”.

Tương tự, Campuchia cũng đồng ý mở cửa cho Mỹ tham gia vào hoạt động thăm dò và khai thác khoáng sản trên lãnh thổ mình.

Chuyên gia Lynn Kuok thuộc Viện Brookings nhận định chuyến thăm này có thể giúp “đặt quan hệ Mỹ - Đông Nam Á lên quỹ đạo tích cực hơn”, đặc biệt qua các dự án hợp tác cụ thể về tài nguyên chiến lược.

Tuy nhiên, bà cảnh báo rằng các nước trong khu vực “phải cân bằng quan hệ với cả Bắc Kinh lẫn Washington để giữ không gian tự chủ chiến lược”.

Malaysia: Vẫn bỏ ngỏ chip bán dẫn

Với Malaysia, thỏa thuận mới giữ nguyên mức thuế 19% của Mỹ, song mở ra nhiều ngoại lệ, nhất là với hàng nông sản. Đổi lại, Kuala Lumpur cam kết mở cửa thị trường cho hàng công nghiệp và nông sản Mỹ.

Chính phủ Kuala Lumpur cũng cam kết đặt mua 30 máy bay Boeing (và tùy chọn thêm 30 chiếc), cùng với gói mua bán linh kiện bán dẫn, hàng không và trung tâm dữ liệu trị giá 150 tỷ USD.

Ngoài ra, Malaysia sẽ đầu tư 70 tỷ USD vào Mỹ trong 10 năm tới và tăng nhập khẩu khí tự nhiên Mỹ, theo nội dung thỏa thuận.

Dù vậy, vấn đề chip bán dẫn vẫn chưa được giải quyết. Ông Trump đang xem xét tăng thuế nhập khẩu chip, điều có thể tác động lớn tới Malaysia, nhà sản xuất bán dẫn lớn thứ 6 thế giới, nơi linh kiện điện tử chiếm tới 40% xuất khẩu.

Theo chuyên gia Michael Wan của MUFG, “thỏa thuận không đề cập gì đến thuế chip và điện tử, điều sẽ tiếp tục phủ bóng bất định lên xuất khẩu của châu Á”.

Campuchia: Mở cửa đất hiếm, giữ thuế thấp

Thỏa thuận với Campuchia có cấu trúc tương tự Malaysia: giữ nguyên thuế 19% của Mỹ nhưng miễn trừ một số mặt hàng, đổi lại Phnom Penh sẽ duy trì thuế 0% cho hàng Mỹ và tạo điều kiện cho doanh nghiệp Mỹ đầu tư vào khai thác khoáng sản và năng lượng.

Việt Nam: Duy trì thuế 20% nhưng mở thêm ưu đãi thương mại

Từ tháng 7, Mỹ và Việt Nam đã đạt được thỏa thuận giảm thuế hàng Việt xuất sang Mỹ xuống 20%, tránh được mức phạt 46%.

Khung thỏa thuận mới tiếp tục duy trì mức 20% và sẽ áp 0% thuế cho một số nhóm hàng (chưa công bố).

Việt Nam cũng cam kết mở rộng tiếp cận thị trường cho hàng Mỹ và giảm rào cản quy định.

Hãng hàng không quốc gia Vietnam Airlines sẽ mua 50 máy bay Boeing trị giá khoảng 8 tỷ USD, còn các doanh nghiệp khác sẽ nhập khẩu nông sản Mỹ trị giá 2,9 tỷ USD.

Tuy nhiên, vấn đề “hàng quá cảnh”, tức hàng sản xuất tại nước khác (như Trung Quốc) nhưng xuất khẩu qua Việt Nam sang Mỹ, vẫn là điểm nghẽn lớn. Theo thỏa thuận tháng 7, hàng bị xác định là “chuyển tải” sẽ chịu thêm 40% thuế, nhưng chưa có tiêu chí rõ ràng về tỷ lệ nội địa hóa.

Ngành nội thất, chiếm 10% xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ, cũng nằm trong diện bị xem xét tăng thuế.

Thái Lan: Ký khung thương mại mới, mua 80 máy bay Mỹ

Một khung thỏa thuận thương mại với Thái Lan cũng được ký kết, dự kiến hoàn tất trong vài tuần tới.

Thỏa thuận này cho phép miễn thuế 19% với hàng Thái, đổi lại Bangkok sẽ xóa bỏ gần như toàn bộ thuế với hàng Mỹ.

Thái Lan cũng đồng ý mua 80 máy bay Boeing trị giá 18,8 tỷ USD, cùng nhiều hợp đồng về nông nghiệp và năng lượng.

Giới phân tích nhận định, loạt thỏa thuận này thể hiện nỗ lực của Washington trong việc khôi phục ảnh hưởng tại Đông Nam Á thông qua thương mại, đầu tư và khoáng sản, đặc biệt trong lĩnh vực đất hiếm, khi Mỹ nỗ lực giảm lệ thuộc vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng công nghệ cao.