Trung Quốc âm thầm giúp châu Phi xây dựng 'bức tường xanh' 7700km xuyên sa mạc Sahara
(Thị trường tài chính) - Trung Quốc hỗ trợ châu Phi ngăn chặn sự mở rộng của sa mạc Sahara, phục hồi đất đai thoái hóa và cải thiện sinh kế cho hàng triệu người dân khu vực Sahel.
Khoảng hai thập kỷ trước, các quốc gia châu Phi khởi xướng kế hoạch đầy tham vọng: xây dựng một "Bức tường xanh vĩ đại" dài 7.700 km nhằm ngăn chặn sự mở rộng của sa mạc Sahara. Tuy nhiên, tiến độ dự án gặp nhiều trở ngại do thiếu hụt tài chính, bất ổn chính trị và hạn chế về công nghệ.
Trung Quốc, với lợi thế về kỹ thuật sinh thái, đã tham gia hỗ trợ châu Phi trong nỗ lực chống sa mạc hóa. Phát biểu tại một hội thảo ở Bắc Kinh, Lei Jiaqiang, chuyên gia về sa mạc hóa tại Viện Sinh thái và Địa lý Tân Cương (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc), tiết lộ vai trò của Trung Quốc trong dự án này.
Theo chuyên gia Lei, Trung Quốc không chỉ cung cấp công nghệ mà còn hỗ trợ tài chính và chiến lược thực tiễn. Điều này không chỉ giúp thúc đẩy dự án mà còn mở ra cơ hội ngoại giao và kinh tế cho Bắc Kinh tại châu Phi.
Vành đai Sahel – kéo dài từ Senegal đến Djibouti – từ lâu đã là tâm điểm của biến đổi khí hậu, hạn hán, phá rừng và chăn thả quá mức. Những yếu tố này đã biến nhiều khu vực thành vùng đất hoang, khiến hàng triệu người phải di dời và làm trầm trọng thêm tình trạng đói nghèo, xung đột.
Năm 2007, các quốc gia trong Liên minh châu Phi đặt mục tiêu phục hồi 100 triệu ha đất bị thoái hóa vào năm 2030, cô lập 250 triệu tấn carbon và tạo ra 10 triệu việc làm. Tuy nhiên, tính đến năm 2020, mới chỉ khoảng 4% mục tiêu này được hoàn thành.
Trong một video công bố ngày 3/3, ông Lei nhấn mạnh những thách thức mà dự án đối mặt, bao gồm lượng mưa thất thường, đất đai bạc màu và dân số gia tăng nhanh chóng.
Tuy nhiên, ông khẳng định kinh nghiệm của Trung Quốc cho thấy việc chống sa mạc hóa là hoàn toàn khả thi. Trung Quốc đã triển khai thành công các giải pháp tương tự trong nhiều thập kỷ cho vùng sa mạc Gobi, từng bước xây dựng "bức tường xanh" nội địa nhằm ngăn chặn sự xâm lấn của sa mạc.
Kinh nghiệm “phủ xanh sa mạc”
Từ những năm 1970, Trung Quốc đã triển khai "Chương trình Rừng vành đai bảo vệ Ba phía Bắc", một mạng lưới rừng và cây bụi dài 4.480 km nhằm hạn chế sự mở rộng của sa mạc Gobi. Chương trình này đã giúp ổn định môi trường, giảm thiểu các cơn bão cát ảnh hưởng đến Bắc Kinh và tạo điều kiện phát triển du lịch sinh thái, nông nghiệp, giúp hàng triệu người thoát nghèo.
Năm 2023, Trung Quốc hoàn thành thêm 6,67 triệu ha phủ xanh, theo báo cáo của Cục Lâm nghiệp và Đồng cỏ Quốc gia công bố nhân Ngày trồng cây (12/3). Theo số liệu chính thức, tỷ lệ che phủ rừng toàn quốc hiện đã vượt 25% diện tích đất liền, với trữ lượng rừng đạt hơn 20 tỷ mét khối. Độ che phủ thảm thực vật đồng cỏ cũng duy trì trên 50%.
"Trung Quốc hiện là quốc gia có tốc độ và quy mô phủ xanh lớn nhất thế giới", Zhang Liming, Giám đốc bộ phận bảo vệ và phục hồi sinh thái, phát biểu với truyền thông nhà nước hôm 13/3.
Bộ trưởng Tài nguyên thiên nhiên Guan Zhiou cho biết Trung Quốc đang thực hiện chiến dịch chống sa mạc hóa theo cơ chế phối hợp thống nhất do chính quyền trung ương giám sát. Trong vài thập kỷ qua, sự hợp tác giữa các bộ ngành, chính quyền địa phương, doanh nghiệp nhà nước và tư nhân đã giúp phục hồi hơn 50.600 km² đất bị sa mạc hóa.
Các chiến dịch quy mô lớn đã mang lại kết quả đáng kể. Ở phía Đông Bắc, vùng đất cát Horqin đang dần được tái sinh thành thảo nguyên. Tại khu vực trung tâm, các dự án trọng điểm như "Vạn lý trường thành quang điện" dài 400 km tại sa mạc Kubuqi (Nội Mông) và hệ thống kiểm soát xói mòn “10 kongdui” đang đạt tiến độ ổn định.
Đặc biệt, Trung Quốc đã xây dựng một vành đai xanh bao quanh sa mạc Taklamakan, đặt nền móng cho chiến lược quản lý sinh thái dài hạn. “Sự tương phản giữa các tấm pin quang điện màu xanh và sa mạc vàng thật ngoạn mục", Bộ trưởng Guan nhận định.
Chiến lược “ngoại giao môi trường”
Theo chuyên gia Lei Jiaqiang, Bắc Kinh đang xuất khẩu mô hình phục hồi sinh thái sang châu Phi, kết hợp cải tạo đất với các ưu đãi kinh tế.
Tại Mauritania, nơi cồn cát di chuyển làm hư hại đường cao tốc và gây tổn thất hơn 15% GDP hàng năm, các nhà khoa học Trung Quốc đã triển khai một giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả: lưới rơm hình bàn cờ. Kỹ thuật này, vốn đã được hoàn thiện tại sa mạc Taklamakan, giúp ổn định các bãi cát bằng cách kết hợp với các loại cây chịu hạn như saxaul và cây keo. Nhờ đó, các khu vực cát dịch chuyển gần thủ đô Nouakchott dần được kiểm soát.
Tại Ethiopia, các nhóm nghiên cứu Trung Quốc đã phát quang những bụi gai xâm lấn, phục hồi đồng cỏ và tăng gấp ba sản lượng thức ăn chăn nuôi nhờ áp dụng phương thức chăn thả luân phiên.
“Cách tiếp cận của Trung Quốc rất thực dụng: kết hợp sinh thái với sinh kế,” chuyên gia Lei nhận xét trong một bài thuyết trình, khi trình chiếu hình ảnh vệ tinh về các vùng đất được phục hồi.
Nhưng Bắc Kinh không chỉ trồng cây ở châu Phi. “Chúng tôi đang tạo ra các ngành công nghiệp xanh,” Lei nhấn mạnh.
Tuy nhiên, không phải ai cũng tin rằng động cơ của Trung Quốc hoàn toàn là vị tha. Sahel là khu vực giàu khoáng sản, nằm trong tầm ảnh hưởng của Sáng kiến Vành đai và Con đường mà Bắc Kinh đang thúc đẩy.
Dù vậy, ông Lei lập luận rằng Trung Quốc có thể là quốc gia duy nhất có đủ năng lực để thực hiện dự án này. Với kinh nghiệm triển khai chương trình trồng rừng quy mô lớn trong nước, Bắc Kinh đã phát triển các công nghệ chống sa mạc hóa tiên tiến, từ hệ thống tưới nhỏ giọt sử dụng nước lợ đến các vành đai xanh dọc đường cao tốc sa mạc.
"Công nghệ kiểm soát sa mạc của Trung Quốc đang được các nước châu Phi quan tâm không kém gì các dự án đường sắt cao tốc hay chương trình không gian của chúng tôi.” - ông Lei nhận định.
Dù vậy, dự án vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu khiến hạn hán ngày càng trầm trọng, trong khi việc mở rộng quy mô đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ hơn từ chính quyền địa phương.
Với chuyên gia Lei và các đồng nghiệp, nhiệm vụ này còn mang ý nghĩa cá nhân. Vài năm trước, những hạt giống cỏ từ Trung Quốc từng bị hải quan Ethiopia giữ lại vì lo ngại là loài xâm lấn. “Những hạt giống này còn cần visa khó xin hơn cả con người… nhưng giờ đây, chúng đang giúp hồi sinh đất đai” - ông Lei cho biết.
Đối với Bắc Kinh, dự án tại Sahara mang ý nghĩa sức mạnh mềm chiến lược. Bằng cách hỗ trợ châu Phi giải quyết khủng hoảng môi trường – một trong những nguyên nhân thúc đẩy di cư và bất ổn – Trung Quốc đang khẳng định vai trò của mình như một đối tác toàn cầu có trách nhiệm và mở rộng ảnh hưởng tại một khu vực giàu tài nguyên.
Tham khảo South China Morning Post (SCMP)
