Siêu đập 168 tỷ USD lớn nhất thế giới khiến cả châu Á ‘đứng ngồi không yên’
(Thị trường tài chính) - Cách bờ biển đông dân của Trung Quốc hàng trăm km, tại một khúc cua gắt của con sông hẻo lánh giữa dãy Himalaya, Bắc Kinh đang chuẩn bị triển khai một trong những dự án hạ tầng tham vọng và gây tranh cãi nhất từ trước đến nay.
Một hệ thống thủy điện trị giá khoảng 168 tỷ USD được kỳ vọng sẽ trở thành nhà máy phát điện lớn nhất thế giới, cung cấp lượng điện vượt xa mọi công trình từng có. Dự án được xem là cú hích chiến lược cho Trung Quốc trong bối cảnh nước này đẩy mạnh xe điện, trí tuệ nhân tạo và các ngành công nghiệp tiêu thụ năng lượng khổng lồ nhằm vượt lên trong cuộc cạnh tranh toàn cầu.
Trong chuyến thăm hiếm hoi tới Tây Tạng đầu năm nay, Chủ tịch Tập Cận Bình đã yêu cầu dự án phải được triển khai “mạnh mẽ, có hệ thống và hiệu quả”. Đây là khu vực mà Bắc Kinh ngày càng siết chặt kiểm soát dưới danh nghĩa phát triển kinh tế và ổn định xã hội.
Kỳ tích kỹ thuật tại "tháp nước của châu Á"
Theo các chuyên gia, hệ thống thủy điện được xây dựng ở hạ lưu sông Yarlung Tsangpo sẽ là một kỳ tích kỹ thuật chưa từng có. Bằng cách khoan các đường hầm xuyên núi để tận dụng độ chênh cao khoảng 2.000 mét, Trung Quốc có thể khai thác một trong những dòng sông quan trọng nhất của khu vực được mệnh danh là “tháp nước của châu Á”, trong bối cảnh an ninh nguồn nước ngày càng trở thành mối quan tâm toàn cầu.
Dự án có thể giúp thế giới giảm tốc độ biến đổi khí hậu khi hỗ trợ Trung Quốc, quốc gia phát thải carbon lớn nhất thế giới, giảm dần phụ thuộc vào nhiệt điện than. Tuy nhiên, cái giá phải trả có thể là sự xáo trộn nghiêm trọng đối với một hệ sinh thái nguyên sơ hiếm hoi cùng nơi sinh sống lâu đời của các cộng đồng bản địa.
Hàng chục triệu người ở hạ nguồn thuộc Ấn Độ và Bangladesh cũng đang phụ thuộc vào con sông này. Các chuyên gia cảnh báo tác động tiềm tàng đối với môi trường, đánh bắt cá và nông nghiệp ở các khu vực này hiện vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ.
Tại Ấn Độ, truyền thông đã gọi dự án là một “quả bom nước” tiềm ẩn. Vị trí gần đường biên giới tranh chấp Trung Quốc Ấn Độ khiến công trình có nguy cơ trở thành điểm nóng mới trong căng thẳng giữa hai cường quốc hạt nhân.
Dù mang tầm vóc chiến lược, dự án vẫn được bao phủ bởi màn bí mật, làm dấy lên nhiều câu hỏi về mức độ minh bạch của Bắc Kinh đối với một công trình có thể tạo ra những hệ quả sâu rộng vượt ngoài biên giới.
Hệ thống đập tinh vi và rủi ro nhất hành tinh
Những manh mối rải rác trong các tài liệu chính thức, nghiên cứu khoa học và dữ liệu nguồn mở do CNN tổng hợp cho thấy dự án có thể bao gồm các đập và hồ chứa dọc sông Yarlung Tsangpo, cùng mạng lưới nhà máy thủy điện ngầm nối với nhau bằng hệ thống đường hầm, khai thác năng lượng khi dòng sông bị chuyển hướng qua khu vực có độ dốc cực lớn.
Brian Eyler, Giám đốc chương trình Năng lượng, Nước và Phát triển bền vững của Viện Stimson tại Washington, nhận định đây là “hệ thống đập tinh vi và sáng tạo nhất từng được xây dựng trên hành tinh”, đồng thời cũng là “dự án rủi ro và nguy hiểm nhất”.
Phía Trung Quốc phản bác. Bộ Ngoại giao nước này cho biết dự án đã trải qua hàng chục năm nghiên cứu chuyên sâu và áp dụng đầy đủ các biện pháp bảo đảm an toàn kỹ thuật lẫn bảo vệ sinh thái, khẳng định sẽ không gây ảnh hưởng tiêu cực tới các khu vực hạ nguồn. Bắc Kinh cũng cam kết chia sẻ thông tin cần thiết và tăng cường trao đổi với các quốc gia liên quan trong quá trình triển khai.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng mục tiêu của dự án không chỉ dừng ở năng lượng sạch. Trong bối cảnh ông Tập thúc đẩy an ninh quốc gia, công trình khổng lồ này còn giúp Bắc Kinh củng cố kiểm soát tại các khu vực nhạy cảm về biên giới và sắc tộc, đặc biệt là Tây Tạng.
"Khúc cua lớn" và tiềm năng gấp 3 lần đập Tam Hiệp
Sông Yarlung Tsangpo, được coi là con sông lớn nhất thế giới ở độ cao, bắt nguồn từ băng hà Himalaya, chảy qua cao nguyên Tây Tạng rồi hướng về phía Nam. Một đoạn sông uốn cong hình móng ngựa quanh dãy núi tại khu vực được gọi là “Khúc cua lớn” đã từ lâu thu hút sự chú ý vì tiềm năng phát điện khổng lồ.
Tại đây, dòng sông sụt giảm độ cao khoảng 2.000 mét chỉ trong hơn 50km, đủ để tạo ra sản lượng điện ước tính 300 tỷ kWh mỗi năm, gấp 3 lần đập Tam Hiệp.
Các tài liệu và hình ảnh vệ tinh cho thấy Trung Quốc đã bắt đầu mở rộng đường sá, xây cầu, dựng kho vật liệu, cải thiện hạ tầng viễn thông và di dời dân cư để phục vụ thi công, chính thức khởi động từ tháng 7.
Song song với thách thức kỹ thuật trong một khu vực có hoạt động địa chấn mạnh, dự án còn đặt ra câu hỏi lớn về tác động sinh thái. Khúc cua lớn của Yarlung Tsangpo nằm giữa hẻm núi sâu nhất thế giới, bao quanh bởi rừng nguyên sinh và là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm. Các nhà khoa học cảnh báo rằng bất kỳ công trình nào ở quy mô này cũng khó tránh khỏi ảnh hưởng tới hệ sinh thái mong manh.
Một vấn đề khác là tác động xã hội. Hàng chục nghìn người thuộc các cộng đồng bản địa như Monpa và Lhoba có thể phải tái định cư. Trên mạng xã hội, một số người dân chia sẻ cảm giác mất mát khi rời bỏ quê hương, cho rằng dù mang theo đồ đạc, ký ức vẫn ở lại phía sau.
Cuộc chạy đua xây đập và rủi ro an ninh khu vực
Ở hạ nguồn, lo ngại ngày càng gia tăng. Lãnh đạo bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ cảnh báo con đập có thể trở thành công cụ gây sức ép nếu Trung Quốc kiểm soát dòng chảy. New Delhi tuyên bố đang theo dõi sát sao và sẵn sàng áp dụng các biện pháp cần thiết để bảo vệ lợi ích quốc gia.
Các chuyên gia đồng ý rằng đập thượng nguồn có thể giúp điều tiết lũ, nhưng cũng cảnh báo việc quản lý thiếu minh bạch hoặc xả nước đột ngột có thể khiến rủi ro gia tăng. Trong bối cảnh cả Trung Quốc và Ấn Độ đều thúc đẩy các dự án thủy điện quy mô lớn, một cuộc chạy đua xây đập trên cùng dòng sông đang hiện hữu.
Theo Brian Eyler, nếu hai nước không hợp tác và chia sẻ thông tin, cuộc đua này có thể trở thành “cuộc đua xuống đáy”, với hệ quả khó lường cho môi trường, cộng đồng dân cư và an ninh khu vực.
Theo CNN
