Siêu cường mạnh nhất châu Á lung lay: Nền kinh tế ‘chìm’ trong giảm phát, người dân không dám chi tiêu nhiều tiền
(Thị trường tài chính) - Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng giảm phát kéo dài. Giá cả tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã liên tục giảm trong hai năm qua. Nếu xu hướng này tiếp diễn vào năm 2025 – như nhiều chuyên gia dự đoán – Trung Quốc có thể trải qua đợt giảm phát dài nhất kể từ những năm 1960.
Trong hai tháng đầu năm nay, chỉ số giá tiêu dùng lần đầu tiên giảm xuống mức âm sau bốn năm. Lạm phát lõi – không tính giá thực phẩm và năng lượng – giảm 0,1% trong tháng 2, đây là lần sụt giảm thứ hai trong hơn 15 năm qua.
Chính phủ Trung Quốc cam kết triển khai nhiều biện pháp hơn để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và ngăn chặn đà giảm giá. Họ đã đưa ra những tuyên bố mạnh mẽ nhất trong nhiều năm về việc kích thích tài khóa và tiền tệ, đặc biệt khi cuộc chiến thương mại với Mỹ bùng phát trở lại sau khi Tổng thống Donald Trump quay lại Nhà Trắng. Việc ông áp thuế 20% lên hàng hóa Trung Quốc đã làm chậm tăng trưởng xuất khẩu và gây áp lực lên các doanh nghiệp.
Giảm phát là hiện tượng giá cả hàng hóa và dịch vụ trên toàn nền kinh tế giảm liên tục trong một khoảng thời gian dài. Điều này khác với giảm tốc độ lạm phát (disinflation), khi giá cả vẫn tăng nhưng với tốc độ chậm hơn. Chẳng hạn, tại Mỹ, từ giữa năm 2022, giá cả tăng chậm lại đáng kể nhưng vẫn chưa rơi vào tình trạng giảm phát.
Vì sao Trung Quốc rơi vào giảm phát?
Trong khi giá cả ở Mỹ và nhiều nền kinh tế lớn khác tăng mạnh sau đại dịch Covid-19 do nhu cầu tăng cao và nguồn cung bị gián đoạn, Trung Quốc lại không trải qua tình trạng này. Sức mua yếu cùng với cuộc khủng hoảng bất động sản đã làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng, khiến họ hạn chế chi tiêu cho các mặt hàng đắt tiền.
Việc siết chặt quy định đối với các ngành có thu nhập cao như công nghệ và tài chính đã khiến nhiều công ty sa thải nhân viên và cắt giảm lương, làm suy yếu thêm nhu cầu tiêu dùng. Đồng thời, chính sách thúc đẩy sản xuất hàng hóa công nghệ cao dẫn đến tình trạng dư thừa nguồn cung, buộc doanh nghiệp phải giảm giá để cạnh tranh.
Giá cả giảm có vẻ là tin tốt cho người tiêu dùng, nhưng không có nghĩa là họ sẽ mua sắm nhiều hơn. Ngược lại, nhiều người có thể trì hoãn chi tiêu vì kỳ vọng giá sẽ còn giảm tiếp.
Nếu người dân trì hoãn chi tiêu, nền kinh tế sẽ càng suy yếu. Doanh nghiệp kiếm được ít lợi nhuận hơn, dẫn đến giảm tuyển dụng và đầu tư, khiến thu nhập và chi tiêu tiếp tục giảm. Đây chính là vòng xoáy giảm phát.
Ngoài ra, giảm phát làm lãi suất thực tế tăng lên, khiến chi phí vay nợ cao hơn. Điều này khiến doanh nghiệp khó đầu tư, làm giảm nhu cầu và càng kéo giá xuống. Một số chuyên gia lo ngại về "giảm phát do nợ" – khi nhiều người vỡ nợ, hệ thống ngân hàng bị ảnh hưởng và nguy cơ suy thoái kinh tế gia tăng.
Vì sao giảm phát ở Trung Quốc khó kiểm soát?
Trước đây, Bắc Kinh thường đối phó với giảm phát bằng cách tung ra các gói kích thích tiền tệ mạnh và tăng chi tiêu công. Tuy nhiên, sau đại dịch, Chính phủ trở nên thận trọng hơn với việc thúc đẩy tăng trưởng bằng nợ.
Chính phủ Trung Quốc không muốn quay lại mô hình tăng trưởng cũ dựa vào đầu tư hạ tầng và bất động sản. Chủ tịch Tập Cận Bình đang định hướng nền kinh tế sang các lĩnh vực công nghệ cao.
Do đó, các gói kích thích được triển khai một cách thận trọng, khiến tâm lý nhà đầu tư vẫn chưa cải thiện. Một minh chứng cho sự bi quan là lợi suất trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 10 năm đã chạm mức thấp kỷ lục trước khi phục hồi nhẹ.
Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã liên tục cắt giảm lãi suất trong hai năm qua để giảm chi phí vay và kích thích nhu cầu. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng nới lỏng các quy định mua nhà, giảm tỷ lệ đặt cọc và hạ lãi suất thế chấp nhằm hỗ trợ thị trường bất động sản.
Chính phủ yêu cầu các ngân hàng cho vay nhiều hơn để giúp các nhà phát triển bất động sản hoàn thành các dự án dang dở. Đồng thời, chính quyền địa phương được khuyến khích mua lại căn hộ chưa bán để chuyển thành nhà ở công cộng. Tuy nhiên, thay vì phát tiền trực tiếp cho người dân, Chính phủ chủ yếu hỗ trợ thông qua trợ cấp mua ô tô, đồ gia dụng và hỗ trợ cho các hộ thu nhập thấp, sinh viên.
Cuối năm 2024, Trung Quốc tung ra gói kích thích 1,4 nghìn tỷ USD để giúp chính quyền địa phương giải quyết nợ. Nhờ đó, kinh tế có dấu hiệu cải thiện, nhưng theo các chuyên gia, chừng đó vẫn chưa đủ để chặn đà giảm giá. Thị trường bất động sản vẫn ảm đạm, còn người dân thì chưa lấy lại niềm tin.
Năm 2025, Trung Quốc công bố mức thâm hụt ngân sách cao nhất từ trước đến nay, dự kiến lên tới 9,9% GDP để đẩy mạnh kích thích tài khóa.
Tuy nhiên, con số này vẫn thấp hơn nhiều so với các gói cứu trợ trước đây hoặc so với các nền kinh tế lớn khác khi đối phó khủng hoảng. Chẳng hạn, Mỹ từng mở rộng thâm hụt ngân sách lên hơn 13% GDP chỉ trong một năm để ứng phó với đại dịch Covid-19.
Ngoài ra, Trung Quốc đã hạ mục tiêu lạm phát chính thức xuống khoảng 2% cho năm 2025 – mức thấp nhất kể từ năm 2003. Dù đây chủ yếu là mức trần hơn là một mục tiêu bắt buộc, nhưng điều này cho thấy Chính phủ nước này thừa nhận rằng việc thúc đẩy lạm phát sẽ gặp nhiều khó khăn.
Trung Quốc thường đo lường giảm phát bằng ba chỉ số chính. Thứ nhất là chỉ số giá tiêu dùng (CPI), được sử dụng phổ biến nhất để phản ánh sự thay đổi giá của các mặt hàng thiết yếu. Nó đã giảm xuống mức thấp nhất trong năm tháng vào tháng 11.
Thứ hai là chỉ số giá sản xuất (PPI), theo dõi giá các sản phẩm công nghiệp bán ra từ nhà máy, đã liên tục giảm trong hơn hai năm. Cuối cùng, chỉ số điều chỉnh GDP đo lường mức độ thay đổi giá trên toàn bộ nền kinh tế, hiện đang trong chu kỳ giảm dài nhất trong thế kỷ này.
Các lĩnh vực chịu ảnh hưởng nặng nhất?
Giao thông vận tải là lĩnh vực góp phần lớn nhất vào việc kéo giá tiêu dùng xuống, chủ yếu do giá ô tô và xăng giảm. Các hãng xe như BYD đã yêu cầu nhà cung cấp hạ giá, cho thấy cuộc chiến giảm giá trong ngành ô tô Trung Quốc đang ngày càng gay gắt.
Bên cạnh đó, giá cả trong ngành công nghiệp chế tạo và bất động sản cũng giảm mạnh. Chính phủ đã hỗ trợ sản xuất thông qua các khoản vay ưu đãi và chính sách thuế, dẫn đến nguồn cung tăng lên. Tuy nhiên, nhu cầu trong nước vẫn yếu, khiến giá tiếp tục giảm.
Thêm nữa, chưa đầy hai tháng sau khi quay lại Nhà Trắng, ông Donald Trump đã áp đặt thêm thuế quan lên toàn bộ hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ. Trung Quốc trả đũa bằng các biện pháp tương tự. Nếu căng thẳng thương mại leo thang, xuất khẩu của Trung Quốc sẽ suy giảm, càng làm trầm trọng thêm áp lực giảm phát.
Giá cổ phiếu của nhiều công ty Trung Quốc bị ảnh hưởng do kinh tế suy yếu, nhưng thị trường trái phiếu lại được hưởng lợi khi nhà đầu tư tìm đến các tài sản an toàn trong môi trường lãi suất thấp. Bên cạnh đó, giá hàng hóa Trung Quốc rẻ hơn cũng có thể giúp giảm lạm phát ở các nước khác nhờ chi phí nhập khẩu thấp hơn.
