Chọn nhà thầu Trung Quốc, dự án đường sắt huyết mạch thất thoát hơn 1.800 tỷ đồng, nhà ga mới xây sập mái khiến 16 người thiệt mạng
(Thị trường tài chính) - Từ kế hoạch hiện đại hóa hạ tầng, dự án ga Novi Sad đã biến thành khủng hoảng chính trị - pháp lý tại Serbia, kéo theo các cuộc điều tra về an toàn thi công và nghi vấn khai khống chi phí hàng trăm triệu USD.
Nhà ga trung tâm của thành phố Novi Sad, công trình được xây dựng từ năm 1964 tại miền Bắc Serbia, từng là huyết mạch giao thông của khu vực trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, trước tình trạng xuống cấp kéo dài, chính quyền Serbia đã đưa nhà ga này vào diện cải tạo trong làn sóng đầu tư hạ tầng mới khởi động từ năm 2021.
Dự án nâng cấp Novi Sad gắn liền với hợp tác hạ tầng giữa Serbia và Trung Quốc trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường. Gói thầu bao gồm cải tạo nhà ga cũ, xây mái che mới, bổ sung hạ tầng kỹ thuật và kết nối với tuyến đường sắt cao tốc.
Dự án được đảm nhận bởi liên danh China Railway International (CRIC) và China Communications Construction Company (CCCC).
Ngay từ lúc triển khai, dự án đã khiến nhiều người đặt nghi vấn khi hợp đồng, giá trị thanh toán và khối lượng thi công chi tiết không được công bố rộng rãi.
Ga đường sắt chính của thành phố Novi Sad, nằm ở miền Bắc Serbia. Ảnh: Reuters
Khi được yêu cầu cung cấp hồ sơ để phục vụ điều tra báo chí, cả Bộ Xây dựng và doanh nghiệp đường sắt đều từ chối, viện dẫn lý do nhà thầu Trung Quốc không cho phép chia sẻ tài liệu cho bên thứ 3 trước khi công trình hoàn tất. Việc thiếu minh bạch càng khiến dư luận Serbia – vốn nhạy cảm với các bê bối đội vốn – thêm hoài nghi.
Những nghi vấn nhanh chóng chuyển thành tranh cãi lớn khi các con số chi phí xuất hiện sự chênh lệch bất thường. Theo European Western Balkans, tổng số tiền dự kiến cho toàn bộ phần việc tại ga Novi Sad ban đầu chỉ được ước tính khoảng 4,4 triệu USD. Nhưng đến giữa năm 2024, Bộ trưởng Giao thông Goran Vesić tuyên bố tổng chi phí đã lên tới 71 triệu USD (khoảng 1.868 tỷ đồng) – cao gấp hơn 16 lần so với dự toán ban đầu.
Thêm vào đó, khoảng cách khổng lồ giữa các con số này lại không đi kèm bất kỳ giải trình thuyết phục nào. Trong bối cảnh Serbia phải thắt chặt chi tiêu công và đối mặt áp lực lạm phát, việc gia tăng chi phí ở mức hàng chục triệu USD đã thổi bùng làn sóng phẫn nộ trong xã hội.
Từ dự án gây tranh cãi đến bê bối quốc gia
Khủng hoảng lên đến đỉnh điểm vào ngày 1/11/2024, khi mái bê tông tại lối vào ga Novi Sad bất ngờ đổ sập. Nhiều người đi bộ bị vùi dưới đống đổ nát. Theo các hãng tin quốc tế, vụ việc khiến 16 người thiệt mạng và 1 người bị thương nặng.
Thảm họa này đã biến một dự án hạ tầng gây tranh cãi thành cú sốc chính trị – xã hội. Biểu tình nổ ra tại Novi Sad rồi nhanh chóng lan rộng sang các thành phố khác. Người dân cáo buộc đây không phải tai nạn đơn lẻ mà là hệ quả của thi công cẩu thả, quản lý lỏng lẻo và tham nhũng, đặc biệt trong các hợp đồng có sự tham gia của nhà thầu Trung Quốc.
Thảm họa sập mái vào năm ngoái đã khiến 16 người thiệt mạng. Ảnh: Reuters
Cơ quan công tố đặc biệt của Serbia lập tức mở cuộc điều tra quy mô lớn. Trong giai đoạn đầu, 11 người bị bắt và khởi tố - trong đó có Bộ trưởng Giao thông Goran Vesić, với các cáo buộc liên quan đến việc gây nguy hiểm nghiêm trọng cho an toàn công cộng và thi công trái quy định.
Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng đây mới chỉ là bề nổi, chưa chạm tới vấn đề cốt lõi là dòng tiền và chi phí bị nâng khống.
Ngày 1/8/2025, nhà chức trách tiếp tục bắt giữ thêm 6 nghi phạm, bao gồm cựu Bộ trưởng Cơ sở hạ tầng Tomislav Momirović. Nhóm này bị cáo buộc cho phép liên danh CRIC–CCCC lập và thanh toán các hóa đơn bị “thổi phồng”, gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước số tiền lên tới 115,6 triệu USD.
Liên danh nhà thầu Trung Quốc được cho là đã hưởng lợi bất hợp pháp khoảng 18,8 triệu USD từ phần chênh lệch chi phí, tương đương hơn 494 tỷ đồng.
Đáng chú ý, bản cáo trạng ban đầu vào cuối năm 2024 vẫn chủ yếu xoay quanh vi phạm an toàn và quy trình thi công chứ chưa làm rõ trách nhiệm tài chính. Các tổ chức phân tích độc lập như Balkan Insight và Serbian Monitor nhận định cách tiếp cận này đã né tránh nguyên nhân sâu xa, trong khi dư luận tin rằng việc “rút ruột” và khai khống chi phí mới là yếu tố trực tiếp dẫn đến chất lượng công trình kém và thảm họa sập mái.
Từ cuối năm 2024 sang đầu năm 2025, các cuộc biểu tình yêu cầu điều tra đến cùng – cả về kỹ thuật lẫn tài chính – ngày càng gay gắt. Áp lực công chúng gia tăng khi nhiều số liệu chi phí quan trọng của dự án vẫn chưa được công bố đầy đủ. Cuối cùng, Thủ tướng Miloš Vučević, người từng giữ cương vị thị trưởng Novi Sad trong giai đoạn dự án được triển khai, đã tuyên bố từ chức.
Tổng hợp
