Cách Trung Quốc vượt Mỹ trên mặt trận đổi mới công nghệ

Ngày nay, trên thế giới có không ít những người lo lắng về việc phải ứng phó với vị thế dẫn đầu của Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ. Họ tập trung suy nghĩ vào xe điện, tấm quang năng và trí tuệ nhân tạo nguồn mở. Với những người thuộc nhóm này, có một tin không mấy vui.

Theo tờ The Economist, Trung Quốc đang nhanh chóng tiến lên trong hai công nghệ tiên phong khác, đó là xe tự hành và dược phẩm mới. Khi các ngành này lan rộng ra toàn cầu, chúng sẽ trở thành minh chứng rõ ràng cho sức mạnh của đổi mới công nghệ đến từ Trung Quốc.

Tiến bộ của Trung Quốc trong từng lĩnh vực quan trọng này đều rất đáng kinh ngạc. Một cuộc cách mạng robotaxi đang tăng tốc và có thể tái định hình giao thông, logistics và đời sống đô thị thường nhật. Các taxi tự hành của nước này, với chi phí sản xuất chỉ bằng một phần ba so với Waymo tại Mỹ, đang tích lũy hàng triệu kilômét vận hành thực tế và đã thiết lập được các thỏa thuận hợp tác tại châu Âu và Trung Đông.

Trong lĩnh vực y dược, Trung Quốc đã chuyển mình từ một nhà sản xuất thuốc generic mô phỏng sang trở thành quốc gia đứng thứ hai thế giới về phát triển thuốc mới, bao gồm các loại thuốc điều trị ung thư. Các đối thủ phương Tây đã bắt đầu cấp phép sử dụng sản phẩm của các doanh nghiệp Trung Quốc. Viễn cảnh một tập đoàn dược phẩm hàng đầu thế giới xuất hiện từ Trung Quốc giờ đây không còn xa.

Sự trỗi dậy của cả hai ngành công nghiệp này phản ánh nhiều điều về cơ chế đổi mới của Trung Quốc. Một lực lượng nhân tài dồi dào, nền tảng sản xuất rộng và quy mô khổng lồ kết hợp lại đã giúp nước này leo lên rất nhanh trong chuỗi giá trị. Việc sản xuất robotaxi hưởng lợi từ năng lực sản xuất xe điện hàng loạt và vị thế dẫn đầu trong cung ứng lidar cùng các cảm biến phục vụ xe tự lái. Quy mô lớn cũng kéo giảm chi phí. Trong lĩnh vực dược phẩm, số lượng lớn bệnh nhân tham gia thử nghiệm lâm sàng và nguồn lợi nhuận từ sản xuất thuốc generic đã tăng tốc quá trình phát triển thuốc mới.

Vai trò của thể chế và quy định

Một yếu tố bất ngờ hơn đóng góp vào thành công của Trung Quốc là sự linh hoạt và cởi mở của cơ quan quản lý. Cũng giống như trong nhiều ngành khác, chính quyền địa phương cung cấp tín dụng giá rẻ và nhiều hình thức hỗ trợ. Tuy nhiên, chính sự nhanh nhạy trong quy định mới là yếu tố tạo bùng nổ.

Ngay sau khi lãnh đạo đặt mục tiêu đưa Trung Quốc trở thành “cường quốc công nghệ sinh học” vào năm 2016, nước này đã thực thi hàng loạt cải cách. Nhân sự của cơ quan quản lý dược phẩm đã tăng gấp bốn lần từ năm 2015 đến 2018, và khoảng 20.000 hồ sơ đăng ký thuốc mới tồn động đã được giải quyết trong chỉ hai năm. Thời gian phê duyệt thử nghiệm lâm sàng trên người được rút ngắn từ 501 ngày xuống còn 87 ngày. Năm ngoái, các doanh nghiệp Trung Quốc thực hiện một phần ba số thử nghiệm lâm sàng trên toàn cầu.

Ảnh minh họa: The Economist

Tương tự, Trung Quốc là một trong những nước sớm thử nghiệm robotaxi. Chính quyền địa phương, mong muốn thu hút nhân lực và đầu tư, đã phê duyệt các dự án thí điểm với tốc độ rất nhanh và xây dựng hệ thống cảm biến cùng hạ tầng số để hỗ trợ xe tự lái. Các thí điểm đã diễn ra tại hơn 50 thành phố. Nhiều nơi cũng thử nghiệm luật về trách nhiệm pháp lý và quy định thử nghiệm. Dù đôi lúc xảy ra sự cố gây gián đoạn, các chương trình thí điểm đã giúp kỹ sư và nhà hoạch định chính sách hiểu rõ hơn về công nghệ mới.

Cạnh tranh nội địa và mở rộng toàn cầu

Sự cạnh tranh khốc liệt trong nước tạo ra môi trường đầy áp lực cho doanh nghiệp, nhưng những đơn vị vượt qua được sẽ trở thành các nhà vô địch xuất khẩu có sức cạnh tranh vượt trội. Các công ty vận hành robotaxi của Trung Quốc phải cạnh tranh lẫn nhau và phải cạnh tranh với taxi giá rẻ do con người điều khiển trong một nền kinh tế chịu tác động của giảm phát. Các công nghệ mới nhận trợ cấp, và cuối cùng chi phí trợ cấp rơi vào gánh nặng của người lao động thu nhập thấp. Nhiều doanh nghiệp thua lỗ sẽ không thể vượt qua cuộc chiến giá cả, nhưng những doanh nghiệp trụ vững sẽ tìm tới thị trường quốc tế để thu lợi nhuận.

Một làn sóng đổi mới chi phí thấp mới của Trung Quốc vì vậy sẽ lan rộng ra toàn thế giới, theo nhiều cách khác nhau. Thuốc giá rẻ của Trung Quốc có thể đem lại lợi ích lớn, đặc biệt cho các nước đang phát triển. Nhưng với các doanh nghiệp Trung Quốc, thị trường Mỹ, nơi tạo ra 70% lợi nhuận toàn cầu của ngành dược, vẫn là mục tiêu hấp dẫn nhất.

Tầm quan trọng của Trung Quốc đối với chuỗi phát triển thuốc của các hãng dược phương Tây cũng có thể thúc đẩy mối quan hệ mang tính cộng sinh. Trong khi đó, robotaxi nhiều khả năng sẽ đi theo quỹ đạo quen thuộc của hàng xuất khẩu công nghệ cao Trung Quốc. Chúng bị ngăn chặn tại Mỹ, nơi có ngành công nghiệp nội địa và lo ngại mạnh mẽ về an ninh, nhưng có thể tìm được thị trường ở những nơi khác, nơi công nghệ xe tự hành bản địa còn tụt hậu.

Thách thức đối với phương Tây

Phần còn lại của thế giới nên phản ứng ra sao, khi sự phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc có nguy cơ làm suy yếu các nền kinh tế phương Tây? Khi có bằng chứng về tình trạng bán phá giá và trợ cấp hay rủi ro an ninh, các biện pháp đối phó với hàng xuất khẩu từ Trung Quốc là cần thiết và chính đáng. Dữ liệu thu thập từ robotaxi có thể tạo ra nguy cơ giám sát. Ngành dược phẩm Trung Quốc từng vướng các vụ bê bối tham nhũng. Thế nhưng phản ứng bảo hộ thiếu cân nhắc dưới danh nghĩa an ninh hoặc an toàn sẽ là sai lầm. Ngăn chặn hoặc hạn chế thành quả đổi mới từ Trung Quốc đồng nghĩa với việc tước bỏ cơ hội tiếp cận thuốc men và dịch vụ vận chuyển tốt hơn và rẻ hơn của người tiêu dùng trong bối cảnh cử tri phương Tây đang rất lo lắng về chi phí sinh hoạt.

Vì vậy, các nền kinh tế phương Tây cần xem xét lại cách thức đổi mới trong nước. Một bộ phận không nhỏ rất dễ đi đến kết luận rằng vị thế thống trị trong công nghệ tương lai chỉ có thể đạt được bằng mệnh lệnh hành chính và các gói hỗ trợ tốn kém, điều mà các nền dân chủ phương Tây khó có thể làm theo. Thế nhưng sự sáng tạo của khu vực tư nhân Trung Quốc và tính linh hoạt của cơ quan quản lý cũng là những yếu tố then chốt. Đáng tiếc là phương Tây lại đang đi ngược hướng.

Sống trong làn đường chậm

Nước Mỹ có quy mô và tiềm lực tài chính để cạnh tranh. Nhưng tại nhiều bang, cơ quan quản lý đang chặn hoặc trì hoãn xe tự hành. Chính phủ đang làm suy yếu các trường đại học và cắt giảm ngân sách nghiên cứu cơ bản. Cũng như nhiều nước phương Tây khác, Mỹ có thái độ không thân thiện với người nhập cư, kể cả những người tài năng. Trong lĩnh vực dược phẩm, khi tỷ trọng thử nghiệm lâm sàng của Trung Quốc tăng lên, châu Âu đang mất dần vị thế. Các nền kinh tế này rất cần tăng cường liên kết để có thể tài trợ và phát triển công nghệ mới. Ở đây, các cơ quan quản lý thường đặt ưu tiên an toàn lên trên chấp nhận rủi ro và thử nghiệm.

Không có quy luật nào khẳng định Trung Quốc phải nắm giữ tương lai. Nhưng nếu phương Tây muốn cạnh tranh trong các lĩnh vực như xe tự lái và dược phẩm, chưa kể xe điện, quang năng và những công nghệ quan trọng khác, thì họ phải rút ra các bài học đúng đắn từ sự trỗi dậy của Trung Quốc.

Theo The Economist