85% thương mại thế giới vẫn ‘sống khỏe’ dù Mỹ khép cửa: Trật tự kinh tế mới đang hình thành
(Thị trường tài chính) - Trong khi Mỹ dựng hàng rào thuế quan, phần còn lại của thế giới lại tìm cách đi vòng. Từ nhà máy ô tô Mexico đến cảng Nam Mỹ và sân bay New Delhi, bản đồ thương mại toàn cầu đang được vẽ lại từng đường nét.
Canada giờ nhập khẩu ô tô từ Mexico nhiều hơn từ Mỹ. Trung Quốc ngó lơ nông dân trồng đậu tương Mỹ ngay giữa mùa thu hoạch, chuyển sang mua hàng từ Nam Mỹ. Ấn Độ và Trung Quốc thì nối lại đường bay thẳng, khôi phục trao đổi đất hiếm sau nhiều năm lạnh nhạt.
Những thay đổi này cho thấy bản đồ thương mại toàn cầu đang được vẽ lại. Khi Washington dựng lên hàng rào thuế cao nhất kể từ thập niên 1930, các nền kinh tế khác đang tìm đường đi mới, thiết lập lại liên minh, mở rộng đối tác, và dần giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ.
Trong bối cảnh chi phí tiếp cận thị trường Mỹ ngày càng đắt đỏ, các nền kinh tế nhỏ buộc phải thích ứng. Peru tìm khách hàng mới ở châu Á cho mặt hàng việt quất, trong khi Lesotho, quốc gia châu Phi chuyên sản xuất dệt may, đang chuyển hướng sang châu Á, châu Âu và các nước châu Phi khác.
Một liên minh gồm 14 quốc gia – từ New Zealand, Singapore đến Thụy Sĩ và UAE – cũng đã hình thành để thúc đẩy thương mại và đầu tư.
Dù từng có lo ngại nền kinh tế toàn cầu sẽ suy thoái vì cuộc chiến tranh thương mại ăn miếng trả miếng của chính quyền Donald Trump, nhưng thực tế lại cho thấy sức bền đáng kinh ngạc: 85% hoạt động thương mại toàn cầu diễn ra ngoài nước Mỹ vẫn duy trì ổn định.
Tháng 10 vừa qua, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) thậm chí còn nâng dự báo tăng trưởng thương mại hàng hóa năm 2025 lên 2,4%, gấp gần ba lần mức trước đó.
“Rõ ràng các quốc gia đang nỗ lực hình thành những liên minh mới, củng cố quan hệ sẵn có và mở thêm đối tác mới,” – Cecilia Malmström, cựu Ủy viên Thương mại châu Âu, nhận định.
Khi Trung Quốc tìm đường vòng, châu Âu tăng tốc mở cửa
Những thay đổi này rõ ràng nhất ở các cảng biển và tuyến hàng hải toàn cầu. Christian Gonzalez, Phó chủ tịch Tập đoàn International Container Terminal Services (Philippines), cho biết các nhà sản xuất Trung Quốc đang tích cực tìm kiếm thị trường thay thế Mỹ, và “đây có thể là cơ hội tích cực cho ngành logistics”.
Những thay đổi này đã bắt đầu xuất hiện trong dữ liệu thương mại. Xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm 33% trong tháng 8, mức yếu nhất trong nửa năm, nhưng xuất khẩu sang ASEAN tăng 23%, sang Liên minh châu Âu (EU) tăng 10%, và sang châu Phi tăng 26%.
Điều đó cho thấy dù bị hạn chế ở một số thị trường lớn, Trung Quốc vẫn trên đà ghi nhận thặng dư thương mại kỷ lục 1.200 tỷ USD trong năm nay.
Theo Clarksons Plc, đơn vị cung cấp dữ liệu ngành hàng hải, lượng hàng vận chuyển qua tuyến Thái Bình Dương (Mỹ - Trung) dự kiến giảm gần 3% trong năm nay – nhưng các tuyến thương mại khác lại ghi nhận tăng trưởng, dù khiêm tốn hơn.
“Bản đồ thương mại quốc tế đang được vẽ lại”, Giáo sư Ina Simonovska (Đại học California, Davis) nhận xét. “Chúng ta sẽ thấy nhiều hiệp định song phương mới giữa các quốc gia hoặc nhóm nhỏ các nước”.
Ở bên kia Đại Tây Dương, châu Âu đang chủ động mở rộng mạng lưới đối tác. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết Brussels hiện tập trung đẩy nhanh các thỏa thuận thương mại bị đình trệ, mở rộng danh sách 76 đối tác hiện có của khối.
EU đang trong quá trình phê chuẩn hiệp định thương mại với Mercosur – khối thị trường chung Nam Mỹ gồm 780 triệu dân, sau 25 năm đàm phán. Tháng 9 vừa qua, EU cũng ký kết hiệp định thương mại tự do với Indonesia, nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á, sau gần một thập kỷ thương lượng. Bên cạnh đó, đàm phán EU – Australia, vốn bắt đầu từ năm 2017, đã được tái khởi động mạnh mẽ từ tháng 6.
“Làn sóng bảo hộ của Mỹ vô tình trở thành chất xúc tác giúp các cuộc đàm phán thương mại toàn cầu tăng tốc,” Simon Evenett, chuyên gia tại IMD Business School (Thụy Sĩ), nhận định.
Các nền kinh tế nhỏ đứng bên lề
Tuy nhiên, không phải quốc gia nào cũng hưởng lợi từ làn sóng này. Giáo sư Eswar Prasad (Đại học Cornell) cảnh báo rằng việc các nước lớn đua nhau ký kết các hiệp định song phương và khu vực có thể khiến những nền kinh tế nhỏ bị bỏ lại phía sau – đặc biệt khi hệ thống quy tắc toàn cầu do WTO điều phối đang suy yếu.
“Nếu thế giới chuyển từ một hệ thống chung sang mô hình ‘mạnh ai nấy lo’, các nước nhỏ sẽ chịu thiệt nhất”, ông nói.
Timor-Leste, thành viên mới nhất của WTO, là ví dụ điển hình. Với 1,4 triệu dân và GDP bình quân đầu người chỉ khoảng 1.300 USD, quốc gia Đông Nam Á này hy vọng việc gia nhập WTO sẽ giúp đa dạng hóa nền kinh tế phụ thuộc dầu mỏ, mở rộng xuất khẩu cà phê, vanilla và trái cây.
“Chúng tôi là một đất nước đang học hỏi”, ông António da Conceição, đại diện Timor-Leste tại Liên Hợp Quốc ở Geneva, nói.
Tác động của chính sách thuế quan Mỹ không chỉ dừng ở biên giới. Nhiều doanh nghiệp trong nước cũng đang chịu thiệt hại.
Ben Knepler, chủ hãng True Places tại Pennsylvania, chuyên thiết kế ghế xếp ngoài trời sản xuất ở Campuchia, cho biết ông buộc phải ngừng nhập hàng về Mỹ vì thuế cao khiến mô hình kinh doanh không còn khả thi. Giờ đây, ông phải tìm khách hàng tại nước ngoài để duy trì hoạt động.
“Thật vô lý khi một doanh nghiệp Mỹ phải tính chuyện hoạt động ngoài nước Mỹ. Nhưng đây là thực tế chúng tôi đang đối mặt”, Knepler nói.
Khi Mỹ dựng lên hàng rào thuế quan, phần còn lại của thế giới đang học cách đi đường vòng. Các quốc gia liên kết lại, ký thêm hiệp định song phương, và mở rộng tuyến thương mại mới, giúp dòng chảy hàng hóa chuyển hướng khỏi Mỹ.
Dòng chảy hàng hóa toàn cầu đang thay đổi hướng đi, và “toàn cầu hóa phiên bản mới”, nơi các nền kinh tế không còn xoay quanh Mỹ, đang dần hình thành.
