Xuất hiện “biến số mới” ngành thép, hàng loạt ông lớn chính thức nhập cuộc

Đầu tư công chuyển trục, thị trường thép xuất hiện một “biến số mới”

Giai đoạn 2025–2026 được nhiều tổ chức phân tích đánh giá là thời điểm bản lề của chu kỳ đầu tư công, khi trọng tâm không chỉ nằm ở cao tốc đường bộ mà dần mở rộng sang hạ tầng đường sắt. Các dự án quy mô lớn như đường sắt cao tốc Bắc – Nam, các tuyến đường sắt trục kết nối vùng và mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM được đưa vào chiến lược phát triển trung hạn 2026–2030, kéo theo nhu cầu vật liệu xây dựng mang tính chuyên biệt hơn.

Trong bức tranh đó, ngành thép không chỉ đứng trước bài toán tiêu thụ thép xây dựng hay HRC vốn là những sản phẩm đã quen thuộc với chu kỳ bất động sản và xây lắp, mà bắt đầu xuất hiện một biến số mới mang tên thép ray. Đây là dòng sản phẩm gắn trực tiếp với kết cấu hạ tầng đường sắt, có yêu cầu kỹ thuật cao, vòng đời sử dụng dài và mức độ phụ thuộc lớn vào tiến độ đầu tư công, thay vì biến động ngắn hạn của thị trường bất động sản.

Theo các dự báo được công bố, tổng nhu cầu thép ray phục vụ các dự án đường sắt cao tốc và đường sắt đô thị trong thời gian tới có thể lên tới khoảng 28,7 triệu mét ray, tương đương xấp xỉ 4 triệu tấn thép, chưa bao gồm một số dự án tiềm năng khác. Quy mô này không tạo ra “cú nhảy” tức thời về sản lượng, nhưng lại mở ra một thị trường tiêu thụ mang tính dài hạn, phân bổ trong nhiều năm.

Dòng sản phẩm không chạy theo chu kỳ ngắn hạn

Khác với thép xây dựng hay HRC là những sản phẩm chịu tác động mạnh từ chu kỳ bất động sản, xuất khẩu và biến động giá nguyên liệu, thép ray được cho là mang đặc điểm của một sản phẩm hạ tầng chiến lược. Việc lựa chọn chủng loại thép ray thường gắn với tiêu chuẩn kỹ thuật của toàn tuyến đường sắt, kéo theo các yêu cầu khắt khe về chất lượng, độ bền và tính đồng bộ trong suốt vòng đời dự án.

Một khi đã được đưa vào thiết kế và triển khai, nhu cầu thép ray thường được xác lập theo tiến độ dự án, ít chịu tác động từ biến động giá ngắn hạn. Điều này khiến dòng sản phẩm này có xu hướng mang lại độ ổn định cao hơn về đầu ra, thay vì phụ thuộc vào diễn biến cung – cầu từng năm như các sản phẩm thép truyền thống.

Trong bối cảnh ngành thép Việt Nam giai đoạn 2025–2026 được dự báo vẫn đối mặt với áp lực từ xuất khẩu suy giảm và cạnh tranh giá, việc mở rộng sang các dòng sản phẩm gắn với hạ tầng trọng điểm được xem là một hướng đi mang tính chiến lược. Đặc biệt, khi các biện pháp phòng vệ thương mại giúp thép nội địa gia tăng thị phần trong nước, những sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật cao như thép ray càng trở nên đáng chú ý.

Theo dự báo của MBS, trong khi giá thép nói chung chỉ được kỳ vọng phục hồi từ năm 2026, thì những dòng sản phẩm phục vụ đầu tư công có thể duy trì mức tiêu thụ ổn định ngay cả khi thị trường thép xây dựng và HRC còn chịu nhiều biến động. Đây là yếu tố khiến thép ray được nhìn nhận không phải là “điểm rơi lợi nhuận ngắn hạn”, mà là một phần trong cấu trúc tăng trưởng dài hơi của doanh nghiệp thép.

Doanh nghiệp thép và bài toán đầu tư cho tăng trưởng dài hạn

Dù vậy, không phải doanh nghiệp thép nào cũng có khả năng tham gia thị trường thép ray, việc sản xuất dòng sản phẩm này đòi hỏi nền tảng công nghệ, năng lực luyện – cán thép phù hợp và quan trọng hơn là tầm nhìn đầu tư dài hạn, chấp nhận thời gian hoàn vốn kéo dài.

Trong bối cảnh đó, việc một số doanh nghiệp lớn chủ động đầu tư vào thép ray cho thấy sự dịch chuyển chiến lược quan trọng. Trong đó, Tập đoàn Hòa Phát đang triển khai xây dựng nhà máy thép ray với công suất khoảng 1 triệu tấn/năm, dự kiến hoàn thành vào năm 2027. Với mô hình sản xuất khép kín, doanh nghiệp này được đánh giá có lợi thế trong việc kiểm soát chất lượng và chi phí, phù hợp với các yêu cầu kỹ thuật khắt khe của thép ray.

Trong khi đó, hệ sinh thái công nghiệp của Tập đoàn Vingroup thông qua VinMetal cũng đang tiếp cận thị trường này theo một hướng khác. Theo các thông tin công bố, VinMetal đặt mục tiêu phát triển năng lực sản xuất thép ray thông qua hợp tác với Pomina, với quy mô đầu tư khoảng 14.000 tỷ đồng. Mô hình của VinMetal được xây dựng theo hướng nhập HRC và thực hiện cán thép ray, thay vì sản xuất khép kín, cho phép rút ngắn thời gian triển khai và dự kiến có thể đưa sản phẩm ra thị trường từ cuối năm 2026.

Dù tiếp cận theo những cách khác nhau, điểm chung của các dự án này là đều hướng tới một thị trường chưa mang lại doanh thu tức thì, nhưng có dư địa tăng trưởng kéo dài nhiều năm, gắn với chiến lược phát triển hạ tầng quốc gia. Điều này cho thấy thép ray không đơn thuần là một sản phẩm mới, mà là phép thử cho khả năng chuyển dịch mô hình tăng trưởng của doanh nghiệp thép, từ phụ thuộc vào chu kỳ sang bám sát đầu tư công và hạ tầng chiến lược.