Danh y duy nhất Việt Nam được UNESCO vinh danh: Ông tổ của nền y dược cổ truyền, người phát hiện 305 vị thuốc Nam
(Thị trường tài chính) -UNESCO đã ghi nhận những cống hiến to lớn của ông với danh hiệu Danh nhân Văn hóa Thế giới.
Ông tổ của ngành y học cổ truyền Việt Nam
Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là danh y lỗi lạc của dân tộc Việt Nam. Ông sinh năm 1724 tại thôn Văn Xá, làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng (nay thuộc tỉnh Hưng Yên). Quê ngoại của ông ở Tĩnh Diệm, Hương Sơn, Hà Tĩnh.
Gia đình ông có truyền thống khoa bảng nổi tiếng. Có cha là Tiến sĩ Lê Hữu Mưu – Thị lang Bộ Công triều Lê, từ nhỏ Lê Hữu Trác đã được ra kinh thành Thăng Long học tập. Ông sớm bộc lộ tư chất thông minh, ham học hỏi. Sau khi đỗ Tam trường, ông học binh thư rồi gia nhập quân đội chúa Trịnh.
Là người có chí khí, cương trực và quyết đoán, ông chán ngán hiện thực rối ren, bất công nên xin cáo quan, về quê mẹ ở ẩn. Một lần, ông mắc bạo bệnh, may mắn được danh y Trần Độc chữa khỏi và truyền dạy y thuật. Lê Hữu Trác nhanh chóng lĩnh hội tinh hoa y học cổ truyền, chăm chỉ học hỏi, không ngừng tìm tòi nghiên cứu để phát triển y học, sinh lý học và dược học.
Dựa trên các kiến thức học hỏi được, ông sáng tạo nhiều bài thuốc quý, góp phần cứu chữa cho nhiều người bệnh. Ông đã phát hiện 305 vị thuốc Nam, đồng thời sưu tầm và hệ thống hóa 2.854 vị thuốc quý từ kinh nghiệm của các bậc tiền nhân, đặc biệt kế thừa tư tưởng Nam dược của Thiền sư Tuệ Tĩnh.
Với mong muốn truyền bá y thức cho đời sau, ông biên soạn bộ sách đồ sộ “Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh”. Đây là kết quả ông dành cả đời nghiên cứu, dựa trên các kiến thức trong Nội kinh, Nam kinh, Thương hàn, Kim quỹ... Các bài thuốc trong sách đều xuất phát từ thực tiễn khám chữa bệnh lâu năm của ông, kết hợp tinh hoa y học phương Đông và kinh nghiệm dân gian.
Bộ “Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh” gồm 28 tập, 66 quyển, bao quát toàn bộ các lĩnh vực y học như y đức, y lý, y thuật, dược học và dưỡng sinh. Bộ sách kinh điển này được coi là “bách khoa thư” về y học cổ truyền Việt Nam.
Với những đóng góp to lớn trong lĩnh vực y học cổ truyền, sau khi qua đời, Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác được nhân dân và giới chuyên môn tôn vinh là “Y Thánh của Việt Nam”.
Ngày 21/11/2023, tại kỳ họp lần thứ 42, Đại hội đồng UNESCO đã thông qua nghị quyết ghi danh kỷ niệm 300 năm ngày sinh của ông trong danh sách “Danh nhân Văn hóa và sự kiện lịch sử niên khóa 2024-2025”. Đây là sự ghi nhận những cống hiến to lớn của ông đối với nhân loại trong các lĩnh vực giáo dục, y học, văn hóa và xã hội.
Người thầy thuốc có y đức sáng ngời
Là danh y nổi tiếng, Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác không chỉ có kiến thức y học uyên thâm mà còn hết lòng vì người bệnh. Ông là người đầu tiên ở Việt Nam đề cập một cách toàn diện đến vấn đề y đức, coi đó là nền tảng của nghề y.
Những quan điểm này được thể hiện trong tác phẩm “Y huấn cách ngôn” - di sản quý báu đến nay vẫn được xem là kim chỉ nam cho người thầy thuốc.
Theo đó, Hải Thượng Lãn Ông nhấn mạnh, đạo y là một “nhân thuật”, chuyên lo tính mệnh con người; coi việc cứu sống người là phận sự của mình, tuyệt đối không mưu cầu lợi riêng, không kể công.
Ông cho rằng người làm nghề y chân chính cần có các đức tính cốt lõi: Nhân - Minh - Đức - Trí - Lượng - Thành - Khiêm - Cần, tức phải nhân ái, sáng suốt, có đạo đức, thông tuệ, bao dung, trung thực, khiêm nhường và cần mẫn.
Bên cạnh đó, ông cảnh báo các điều mà thầy thuốc phải tránh: Lười - Keo - Tham - Dối - Dốt - Ác - Hẹp hòi - Thất đức. Ông khẳng định nhân là đức tính gốc của người làm nghề y, bởi không có nghề nào nhân đạo bằng nghề cứu người và cũng không có nghề nào vô nhân đạo bằng nghề y mà thiếu đạo đức.
Trong suốt cuộc đời mình, ông luôn tin và thực hành theo triết lý đó. Ông thận trọng khi khám chữa bệnh, hết lòng chăm sóc người bệnh, kê đơn cẩn thận, hướng dẫn cụ thể. Ông cũng cho rằng y thuật cần có sự linh hoạt, phù hợp với nhiều yếu tố như thời tiết, khí hậu từng vùng và thể trạng, điều kiện sống của từng người.
Không chỉ là bậc danh y, Lê Hữu Trác còn là nhà văn, nhà thơ và nhà tư tưởng lớn. Ông để lại nhiều tác phẩm văn học và thơ ca có giá trị to lớn.
Năm 2024, khu mộ và khu lưu niệm Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác tại Hà Tĩnh được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt. Vì thế, việc UNESCO vinh danh Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là Danh nhân văn hóa thế giới chính là sự khẳng định xứng đáng cho một biểu tượng sáng ngời về trí tuệ, đạo đức và tinh thần Việt Nam.
Bài viết tham khảo thông tin tại:
Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác: Tượng đài vĩ đại trong lịch sử y học Việt Nam (Chuyên trang tư liệu của Thông tấn xã Việt Nam)
Tiểu sử Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (Cổng thông tin điện tử tỉnh Hà Tĩnh)
Y đức, y lý và y thuật của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác những giá trị trường tồn (Viện Y học cổ truyền Quân đội)
