Danh nhân đầu tiên của Việt Nam được UNESCO vinh danh: Nhà quân sự, thiên tài chính trị một thời, viết nên 'bản tuyên ngôn độc lập' bất hủ
(Thị trường tài chính) -Năm 1980, nhân dịp kỷ niệm 600 năm ngày sinh, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới.
Mới đây, nhà bác học kiệt xuất Lê Quý Đôn đã được UNESCO (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc) công nhận là Danh nhân Văn hóa Thế giới.
Như vậy, tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam có 8 danh nhân được UNESCO vinh danh, lần lượt là Nguyễn Trãi (năm 1980), Hồ Chí Minh (năm 1990), Nguyễn Du (năm 2015), Chu Văn An (năm 2019), Hồ Xuân Hương và Nguyễn Đình Chiểu (năm 2021), Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (năm 2023) và Lê Quý Đôn (năm 2025).
Trong số đó, Nguyễn Trãi chính là người Việt Nam đầu tiên được UNESCO công nhận là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Năm 1980, nhân dịp kỷ niệm 600 năm ngày sinh của nhà chính trị, quân sự lỗi lạc Nguyễn Trãi, UNESCO đã chính thức tôn vinh ông với danh hiệu cao quý này.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam cũng đã nhiều lần tổ chức lễ kỷ niệm các mốc ngày mất của Nguyễn Trãi và phát hành bộ tem đặc biệt nhân kỷ niệm 600 năm ngày sinh của ông. Nguyễn Trãi đồng thời là một trong 14 anh hùng tiêu biểu của dân tộc Việt Nam.
Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, sinh trong một gia đình có truyền thống hiếu học và yêu nước. Cha ông là Nguyễn Ứng Long (tức Nguyễn Phi Khanh) - một nho sĩ uyên bác, từng đỗ đạt cao; mẹ là bà Trần Thị Thái, con gái của Tư đồ Trần Nguyên Đán, một vị đại thần nổi tiếng triều Trần.
Năm 1400, Nguyễn Trãi thi đỗ Thái học sinh (tức Tiến sĩ) và từng làm quan dưới triều Hồ. Khi nhà Minh xâm lược và đô hộ nước ta, với lòng yêu nước sâu sắc, ông sớm tham gia khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo. Ông đảm nhận vai trò mưu sĩ, đồng thời đảm nhiệm việc soạn thảo các văn thư, chiếu, biểu, ngoại giao cho nghĩa quân.
Nguyễn Trãi có những đóng góp to lớn đối với lịch sử dân tộc, được xem là một trong những nhân vật kiệt xuất nhất của Việt Nam. Ông không chỉ là bậc anh hùng dân tộc với ý chí kiên cường, lòng yêu nước sâu sắc, mà còn là người đề cao tư tưởng “lấy dân làm gốc”, luôn hướng tới hạnh phúc và cuộc sống của nhân dân.
Nguyễn Trãi cũng được xem là một nhà tư tưởng lớn. Tư tưởng của ông là kết tinh của văn hóa Việt Nam thời kỳ phát triển rực rỡ, kết hợp tinh tế giữa ba dòng triết học lớn: Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo (trong đó Nho giáo giữ vai trò chủ đạo). Đặc biệt, tư tưởng ấy phản ánh sâu sắc thực tiễn xã hội Việt Nam đương thời, thể hiện tinh thần nhân nghĩa, yêu nước, thương dân và khát vọng vì dân, vì nước.
Ngoài ra, Nguyễn Trãi còn để lại nhiều giá trị to lớn trong các lĩnh vực như văn học, lịch sử, địa lý... Ông được xem là bậc thầy của văn chính luận Việt Nam, với nhiều tác phẩm có giá trị như Quân trung từ mệnh tập - tập hợp các văn thư do ông thay mặt Lê Lợi gửi cho tướng lĩnh nhà Minh trong thời kỳ khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427) và Bình Ngô đại cáo - bản tuyên ngôn độc lập bất hủ, được mệnh danh là “Thiên cổ hùng văn” của dân tộc Việt Nam.
Nhiều tài liệu cho rằng Nguyễn Trãi là người biên soạn Lam Sơn thực lục - bộ sử ghi chép về 10 năm khởi nghĩa Lam Sơn, được soạn theo lệnh vua Lê Thái Tổ vào năm 1432. Dù tác giả thật sự vẫn còn là vấn đề tranh luận, nhưng nhiều học giả đánh giá rằng tác phẩm này mang đậm phong cách của Nguyễn Trãi. Ngoài ra, Vĩnh lăng thần đạo bi - bài văn bia khắc tại lăng vua Lê Thái Tổ cũng là tác phẩm do ông soạn, ghi lại công lao và sự nghiệp của vị vua khai sáng triều Hậu Lê.
Về địa lý, Dư địa chí của Nguyễn Trãi được xem là bộ sách địa lý học cổ nhất còn lại của Việt Nam, ghi chép chi tiết về địa hình, sản vật và con người nước ta vào thế kỷ XV.
Không chỉ là nhà chính trị và nhà tư tưởng, Nguyễn Trãi còn là một nhà thơ lớn. Di sản thơ văn của ông rất phong phú, gồm cả chữ Hán và chữ Nôm. Ức Trai thi tập là tập thơ chữ Hán gồm 105 bài, trong đó có bài Côn Sơn ca nổi tiếng; Quốc âm thi tập gồm 254 bài thơ chữ Nôm, chia thành bốn phần: Vô đề, Thời lệnh môn, Hoa mộc môn và Cầm thú môn. Đây là tập thơ Nôm cổ nhất còn lưu giữ, đặt nền móng cho văn học chữ Nôm Việt Nam.
Ngoài ra, ông còn có Chí Linh sơn phú (phú chữ Hán) và Băng Hồ di sự lục (tản văn chữ Hán, viết năm 1428, kể về cuộc đời Trần Nguyên Đán).
Tất cả những tác phẩm và tư tưởng của Nguyễn Trãi thể hiện tài năng, trí tuệ và nhân cách vĩ đại của một con người hiến trọn đời mình cho dân tộc. Ông không chỉ là nhà chính trị, nhà quân sự, nhà ngoại giao, nhà văn hóa và nhà thơ lớn, mà còn là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam. Để tưởng nhớ công lao to lớn ấy, tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học và công trình văn hóa trên khắp cả nước.
