Cách nhận biết và phòng tránh lừa đảo online

Ảnh minh họa

Chiêu trò ngày càng tinh vi, nạn nhân ngày càng gia tăng

Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, các hoạt động giao dịch, trao đổi thông tin, làm việc và tiêu dùng qua mạng ngày càng phổ biến. Song song với đó, lừa đảo trực tuyến (online scam) cũng phát triển nhanh chóng cả về quy mô lẫn hình thức, gây thiệt hại lớn về tài chính và tinh thần cho người dân, doanh nghiệp. Không chỉ cá nhân thiếu hiểu biết trở thành nạn nhân, mà ngay cả những người có trình độ công nghệ tốt, cảnh giác cao cũng có thể bị sập bẫy nếu thiếu thận trọng.

Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông) khuyến cáohiện nay các hình thức lừa đảo qua mạng xã hội và Internet ngày càng tinh vi, không chỉ giới hạn trong môi trường trực tuyến mà còn mở rộng sang những cuộc gọi điện thoại với nhiều chiêu trò khó lường. Người dân nếu nhận được cuộc gọi từ số điện thoại không phải là một số điện thoại cố định hay di động thông thường hoặc không liên quan đến một tổ chức hay đơn vị nào, cần tuyệt đối cảnh giác, không nghe và thực hiện theo hướng dẫn của đối tượng lạ. Không cung cấp thông tin cá nhân nhạy cảm dưới mọi hình thức hoặc truy cập vào những đường dẫn do đối tượng không rõ danh tính gửi đến.

Các hình thức lừa đảo hiện nay đang được thiết kế với giao diện gần như thật, cách tiếp cận có tính cá nhân hóa cao, khiến nạn nhân dễ dàng mất cảnh giác. Một số đối tượng sử dụng trí tuệ nhân tạo để tạo ra các chatbot giả danh nhân viên ngân hàng, chăm sóc khách hàng hoặc thậm chí là người thân của nạn nhân nhằm lôi kéo chuyển tiền, cung cấp thông tin cá nhân hoặc mã OTP.

Không dừng lại ở các hành vi đánh cắp thông tin, nhiều đối tượng còn lừa đảo theo hình thức đa tầng như: mời gọi đầu tư tiền ảo, đặt cọc tuyển dụng giả mạo, hay giả danh cơ quan pháp luật để đe dọa, buộc nạn nhân chuyển tiền kiểm tra. Những vụ việc như vậy không chỉ gây tổn thất tài chính, mà còn tạo ra tâm lý hoang mang, mất niềm tin vào môi trường mạng.

Dấu hiệu nhận biết hành vi lừa đảo trực tuyến phổ biến

Để chủ động phòng tránh rủi ro, người dùng cần nhận diện sớm các chiêu trò lừa đảo đang thịnh hành. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo mà bất kỳ người sử dụng internet nào cũng cần nắm rõ.

Thứ nhất, giả mạo cơ quan chức năng hoặc ngân hàng là hình thức lừa đảo phổ biến nhất hiện nay. Nạn nhân thường nhận được cuộc gọi hoặc tin nhắn tự xưng là công an, viện kiểm sát, ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính, thông báo về việc liên quan đến hồ sơ pháp lý, nợ xấu hoặc giao dịch bất thường. Sau đó, đối tượng hướng dẫn nạn nhân truy cập vào các đường link giả mạo hoặc cài đặt phần mềm để "kiểm tra" tài khoản, từ đó đánh cắp thông tin đăng nhập và rút tiền.

Thứ hai, giả mạo nhân sự công ty tuyển dụng là chiêu thức lợi dụng nhu cầu tìm việc của người dân, nhất là sinh viên mới ra trường hoặc người tìm việc làm tại nhà. Kẻ gian tạo ra các fanpage, website tuyển dụng y hệt các doanh nghiệp lớn, đăng tin tuyển dụng với mức lương hấp dẫn và công việc nhẹ nhàng. Sau khi ứng viên nộp hồ sơ, họ yêu cầu đóng phí đào tạo, mua đồng phục hoặc đặt cọc thiết bị làm việc, rồi lặn mất tăm.

Thứ ba, lừa đảo đầu tư online thường đánh vào lòng tham và mong muốn làm giàu nhanh. Các đối tượng thiết lập sàn giao dịch ngoại hối, cổ phiếu, tiền điện tử giả mạo, mời chào người tham gia nạp tiền với cam kết lợi nhuận khủng trong thời gian ngắn. Giai đoạn đầu, nạn nhân có thể được trả "hoa hồng" để tạo lòng tin, sau đó bị yêu cầu tiếp tục nạp tiền hoặc bị đánh sập tài khoản mà không có cách nào rút vốn.

Thứ tư, giả danh người quen trên mạng xã hội là hình thức khai thác yếu tố tâm lý. Đối tượng chiếm quyền truy cập Facebook hoặc Zalo, sau đó nhắn tin tới danh sách bạn bè của nạn nhân để mượn tiền, nhờ chuyển khoản hoặc nhờ nhận hàng hộ. Với lý do đang ở xa, cần gấp, không tiện nghe máy, chúng thao túng tâm lý người nhận để thực hiện giao dịch trong thời gian ngắn.

Thứ năm, tin nhắn hoặc email chứa đường link độc hại là hình thức tấn công gián tiếp. Kẻ gian gửi tin nhắn với nội dung hấp dẫn như trúng thưởng, xác nhận đơn hàng, hoặc thông báo từ đơn vị vận chuyển, đính kèm đường link giả mạo. Khi người dùng nhấp vào, mã độc sẽ được cài đặt âm thầm vào thiết bị, từ đó chiếm quyền truy cập ví điện tử, tài khoản ngân hàng, hoặc thông tin cá nhân.

Các dấu hiệu nhận biết chung bao gồm: ngôn ngữ gấp gáp, yêu cầu bảo mật cao độ, đòi hỏi cung cấp mã OTP hoặc thông tin cá nhân, và tuyệt đối không cho phép kiểm chứng qua kênh chính thức. Nếu gặp những tình huống như vậy, người dùng cần tạm ngừng giao tiếp, kiểm tra lại thông tin và báo cho cơ quan chức năng.

Giải pháp phòng tránh – Chủ động cảnh giác, tăng cường kiến thức số

Trước sự gia tăng của các hành vi lừa đảo trực tuyến, việc nâng cao nhận thức và thực hành an toàn số là yêu cầu cấp thiết đối với mọi cá nhân, tổ chức. Phòng tránh không chỉ là hành vi phản ứng sau khi có sự cố, mà cần được xây dựng như một "hàng rào kỹ thuật số" bảo vệ từ sớm.

Trước hết, không chia sẻ thông tin cá nhân, thông tin tài chính và mã xác thực (OTP) qua bất kỳ hình thức nào, kể cả với người tự xưng là nhân viên ngân hàng hay cán bộ nhà nước. Cần ghi nhớ rằng, không có cơ quan, tổ chức nào yêu cầu người dân chuyển tiền để kiểm tra hay xác minh thông tin tài khoản.

Thứ hai, tuyệt đối không nhấp vào các đường link lạ, không tải các tệp đính kèm từ nguồn không rõ ràng. Trường hợp nhận được tin nhắn hay email khả nghi, nên kiểm tra kỹ địa chỉ người gửi, đồng thời liên hệ tổng đài chính thức của đơn vị để xác minh thông tin.

Thứ ba, sử dụng phần mềm diệt virus, tường lửa và công cụ bảo mật trên tất cả thiết bị kết nối internet. Thường xuyên cập nhật phần mềm và hệ điều hành để giảm thiểu rủi ro bị tấn công qua lỗ hổng bảo mật.

Thứ tư, kiểm tra kỹ lưỡng trước khi tham gia đầu tư hoặc nộp tiền tuyển dụng. Người dùng nên tra cứu thông tin pháp lý của công ty, đọc kỹ các điều khoản, đồng thời tìm kiếm đánh giá từ những người đã từng tham gia. Các sàn giao dịch uy tín luôn có giấy phép hoạt động, minh bạch lộ trình lợi nhuận và không bao giờ cam kết mức lãi suất bất thường.

Ngoài ra, cần thận trọng với mạng xã hội, không công khai quá nhiều thông tin cá nhân như địa chỉ nhà, số điện thoại, lịch trình sinh hoạt. Đồng thời, bật tính năng xác thực hai lớp (2FA) cho các tài khoản quan trọng như email, ngân hàng điện tử.