Trung Quốc tung ‘át chủ bài y tế’ ở Châu Phi: Cuộc đua insulin toàn cầu bước vào giai đoạn sinh tử

Trung Quốc đang triển khai chiến lược "con đường tơ lụa y tế" tại Châu Phi thông qua loạt dự án quy mô lớn nhằm sản xuất các loại thuốc thiết yếu như insulin và thuốc kháng vi-rút ngay tại lục địa đen.

Tại Nigeria, kế hoạch sản xuất insulin công nghệ Trung Quốc đang được đẩy mạnh. Trong khi đó, ở Bờ Biển Ngà, tập đoàn dược phẩm hàng đầu Trung Quốc - Shanghai Fosun Pharmaceutical - đang hoàn thiện giai đoạn một của nhà máy ba giai đoạn trị giá 50 triệu euro (58 triệu USD), dự kiến đi vào hoạt động vào cuối năm nay. Cơ sở gần thành phố Abidjan sẽ chuyên sản xuất thuốc chống sốt rét và kháng sinh.

Các doanh nghiệp Trung Quốc đang nhanh chóng lấp đầy khoảng trống sản xuất dược phẩm tại Châu Phi, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về thuốc generic và thuốc điều trị bệnh mãn tính.

Theo số liệu của các tổ chức y tế quốc tế, Châu Phi - nơi cư trú 18% dân số thế giới - đang gánh chịu tới 25% gánh nặng bệnh tật toàn cầu. Lục địa này phải nhập khẩu gần như toàn bộ vắc-xin và 70% thuốc thiết yếu, tạo nên cơ hội lớn cho sự hợp tác y tế với các cường quốc ngành dược phẩm của châu Á. 

Cuối tháng trước, Đại sứ Trung Quốc tại Nigeria Yu Dunhai tuyên bố các doanh nghiệp Trung Quốc đang lên kế hoạch xây dựng nhà máy sản xuất insulin tại quốc gia Tây Phi này.

Theo ông Yu, cơ sở mới sẽ mở rộng khả năng tiếp cận loại thuốc cứu sống này, đồng thời giảm chi phí điều trị trong bối cảnh tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường gia tăng mạnh trên toàn lục địa. "Dự án có tiềm năng chấm dứt sự phụ thuộc của Nigeria vào insulin nhập khẩu và biến Nigeria thành trung tâm công nghệ sinh học y tế của Châu Phi", ông nhấn mạnh.

Phát biểu này được đưa ra sau lễ ký kết thỏa thuận giữa Cơ quan Nghiên cứu và Phát triển Công nghệ sinh học Quốc gia Nigeria và Công ty Công nghiệp Haiqi Thượng Hải.

Các dược sĩ phân loại thuốc trong 1 nhà thuốc Shanghai Pharma E ở Thượng Hải, Trung Quốc

Bà Lauren Johnston, chuyên gia quan hệ Trung Quốc - Châu Phi kiêm nghiên cứu viên cao cấp tại Viện AustChina (Melbourne), nhận định đang có một "cuộc chạy đua sản xuất insulin" tại Châu Phi. Các dự án đã thống nhất hoặc đang triển khai bao gồm: Ai Cập hợp tác với đối tác Mỹ, Nam Phi với đối tác châu Âu, và giờ đây là Nigeria với đối tác Trung Quốc.

Bà cho rằng Nigeria là điểm khởi đầu lý tưởng cho hoạt động sản xuất thiết bị y tế của Trung Quốc nhờ sở hữu thị trường tiêu dùng nội địa lớn nhất Châu Phi, cùng tiềm năng thị trường Tây Phi chưa được khai thác triệt để.

Số ca mắc bệnh tiểu đường đang gia tăng đáng báo động trên khắp Châu Phi. Một nghiên cứu gần đây của tạp chí Lancet ước tính chỉ riêng khu vực cận Sahara, số ca tiểu đường typ 2 sẽ tăng vọt lên gần 55 triệu vào năm 2045, do thay đổi chế độ ăn uống và giảm hoạt động thể chất. Chuyên gia Johnston nhận định mặc dù tình hình này ngầm tạo ra cạnh tranh với các nhà xuất khẩu thuốc sang Châu Phi, nhưng "cuối cùng sẽ rất khó cạnh tranh với triển vọng sản xuất các loại thuốc thiết yếu ngay tại địa phương”. 

Trước đó, Công ty Dược phẩm EVA (Ai Cập) đã khởi động sản xuất insulin năm ngoái thông qua hợp tác với tập đoàn Eli Lilly (Mỹ). Mô hình này tương tự sáng kiến liên kết giữa Aspen Pharmacare (Nam Phi) và Novo Nordisk (Đan Mạch), tập trung vào giai đoạn "đóng gói và hoàn thiện" - công đoạn cuối cùng nhưng quan trọng trong sản xuất insulin nhằm cải thiện khả năng tiếp cận tại khu vực.

Luật sư Kai Xue tại Bắc Kinh, chuyên gia về đầu tư trực tiếp nước ngoài và tài chính xuyên biên giới, cho biết khuôn khổ ngoại giao cho hoạt động y tế của Trung Quốc được triển khai qua Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc-Châu Phi (FOCAC), bao gồm các cơ chế như Hội nghị Hợp tác Con đường Tơ lụa Y tế và Diễn đàn Bộ trưởng Trung Quốc-Châu Phi về Hợp tác Y tế.

Tuy nhiên, ông Xue nhấn mạnh động lực bền vững đòi hỏi các dự án phải khả thi về mặt thương mại. "Nếu sản xuất insulin tại Nigeria sinh lời, nó sẽ kéo theo các khoản đầu tư liên quan như sản xuất máy theo dõi đường huyết," ông phân tích.

Ông dẫn chứng công ty Trung Quốc Sinocare đã có mặt tại thị trường Nigeria với sản phẩm máy theo dõi đường huyết. "Thành công thương mại sẽ thu hút sự mở rộng và đầu tư cạnh tranh không chỉ từ các công ty Trung Quốc mà còn từ doanh nghiệp quốc tế khác, tạo nên một trung tâm công nghệ sinh học thực thụ ở Nigeria," ông Xue kết luận.

Con đường tơ lụa y tế là tên gọi của các khoản đầu tư y tế trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường - chiến lược thương mại và cơ sở hạ tầng toàn cầu của Bắc Kinh.

Tại hội nghị thượng đỉnh FOCAC tháng 9 năm ngoái, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết thúc đẩy sản xuất dược phẩm và ngành công nghiệp thiết bị y tế tại Châu Phi, bao gồm tiếp cận các thành phần dược phẩm hoạt tính (API), thông qua hợp tác đầu tư giữa khu vực tư nhân Trung Quốc và Châu Phi.

Zhou Taidong, Phó Chủ tịch Trung tâm Kiến thức Quốc tế về Phát triển Trung Quốc, cho biết chính động lực từ nhà nước đã thúc đẩy cơ hội thương mại, định hình hợp tác y tế không phải là từ thiện mà là quan hệ đối tác "cùng có lợi".

Ông Zhou nhấn mạnh điều này sẽ xây dựng thiện chí bằng cách giúp các nước Châu Phi phát triển năng lực dược phẩm riêng - điều đã được chứng minh trong đại dịch Covid-19 khi Trung Quốc hỗ trợ sản xuất trong nước, trong khi các quốc gia phương Tây bị cáo buộc "tích trữ vắc-xin".

"Việc Trung Quốc mở rộng lĩnh vực này có thể giảm giá, đảm bảo an ninh nguồn cung và tận dụng lợi thế API của Trung Quốc," ông Zhou phân tích. Bằng cách tập trung sản xuất tại Châu Phi, các công ty Trung Quốc "sẵn sàng tham gia chuyển giao công nghệ và liên doanh với đối tác địa phương hơn."

Xét nghiệm máu tiểu đường miễn phí cho người dân ở Nairobi, Nigeria

Ngoài insulin, Nigeria còn nỗ lực sản xuất thuốc kháng vi-rút. Năm ngoái, công ty dược phẩm Fidson Healthcare của Nigeria ký thỏa thuận với các đối tác Trung Quốc xây dựng nhà máy dược phẩm trị giá 100 triệu USD tại thành phố Lagos.

Thỏa thuận với Jiangsu Aidea Pharma, PharmaBlock Sciences Nanjing Inc và Quỹ Phát triển Trung Quốc-Châu Phi hỗ trợ xây dựng cơ sở tại Khu thương mại tự do Lekki nhằm tăng cường khả năng tự chủ của Châu Phi trong cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe, đặc biệt giải quyết vấn đề HIV.

Cơ sở dự kiến hoàn thành đầu năm 2027, lấp đầy khoảng trống mà hai gã khổng lồ dược phẩm phương Tây GSK và Sanofi để lại khi rời thị trường Nigeria năm 2023.

Trong khi đó, nhà máy Fosun Pharma tại Bờ Biển Ngà sẽ sản xuất thuốc chống sốt rét và kháng sinh, với công suất tối đa 5 tỷ viên/năm sau khi hoàn thành cả ba giai đoạn. Hoạt động kinh doanh của Fosun tại Châu Phi sẽ bao phủ 17 quốc gia nói tiếng Pháp, bao gồm Senegal, Cameroon và Mali.

Bên cạnh đó, các công ty dược phẩm Trung Quốc cũng đang thúc đẩy sản xuất tại địa phương ở nhiều nước Châu Phi khác, đặc biệt là Ethiopia, Zambia và Kenya.

Những động thái gần đây bao gồm quan hệ đối tác giữa công ty Trung Quốc Africa Bio Chem với chính quyền Zanzibar (Tanzania) để xây dựng cơ sở sản xuất thuốc và vắc-xin, cùng thỏa thuận của Jijia International Medical Technology năm ngoái xây dựng nhà máy sản xuất vắc-xin phòng bệnh tả tại Zambia.

Phân tích từ công ty tư vấn Development Reimagined (Bắc Kinh) cho thấy thị trường Châu Phi mang đến cho các công ty dược phẩm Trung Quốc những cơ hội có biên lợi nhuận cao mà họ không thể tiếp cận ở trong nước.

Năng lực tăng trưởng cao này được định lượng qua mức chi tiêu y tế thấp của Châu Phi: chỉ dưới 35 USD bình quân đầu người năm 2019, thấp hơn nhiều so với mức chuẩn toàn cầu 160 USD.

Tham khảo Wall Street Journal (WSJ)