Huyền thoại thay đổi cách cả thế giới đầu tư nhưng chỉ thích kiếm tiền cho người khác, được Warren Buffett gọi là ‘người hùng’

John Clifton Bogle sinh ngày 8/5/1929 tại Montclair, bang New Jersey, trong một gia đình trung lưu Mỹ giữa giai đoạn hỗn loạn nhất của nền kinh tế thế kỷ XX. Tuổi thơ của ông gắn liền với Đại suy thoái, khi hàng triệu gia đình Mỹ mất việc làm và tài sản bốc hơi chỉ trong vài năm. Cha của Bogle làm trong lĩnh vực kinh doanh nhưng thất bại nặng nề sau cú sụp đổ của thị trường chứng khoán năm 1929, lâm vào trầm cảm và nghiện rượu. Gia đình rơi vào cảnh khó khăn kéo dài, buộc mẹ ông phải gồng gánh nuôi con và duy trì cuộc sống.

Những năm tháng đó để lại dấu ấn sâu sắc trong tư duy của John Bogle. Ông sớm nhận ra sự mong manh của của cải và cái giá phải trả khi tài chính bị quản lý sai lầm. Trong nhiều bài viết sau này, Bogle từng nhắc đến tuổi thơ thiếu thốn như một trải nghiệm định hình quan điểm sống của ông về tiết kiệm, kỷ luật và trách nhiệm xã hội.

Bogle học tập xuất sắc và giành học bổng vào Đại học Princeton, nơi ông theo học ngành kinh tế. Luận văn tốt nghiệp của ông về ngành quỹ đầu tư tương hỗ, một đề tài còn khá mới mẻ vào đầu thập niên 1950, đã đặt nền móng cho tư duy cải cách sau này. Trong bài nghiên cứu đó, Bogle phân tích cấu trúc phí, xung đột lợi ích và hiệu quả thực tế của các quỹ đầu tư chủ động.

Huyền thoại đầu tư John Bogle

Ngay từ khi còn là sinh viên, ông đã đặt câu hỏi căn bản mà ngành tài chính khi đó né tránh: ai thực sự hưởng lợi từ sự tăng trưởng của thị trường, nhà đầu tư hay các công ty quản lý tài sản.

Từ cú ngã ở Wellington đến cuộc cách mạng Vanguard

Sau khi tốt nghiệp, Bogle gia nhập Wellington Management, một trong những công ty quản lý quỹ lâu đời nhất nước Mỹ. Ông thăng tiến nhanh chóng và trở thành CEO khi mới ngoài 30 tuổi.

Tuy nhiên, tham vọng mở rộng sang lĩnh vực cổ phiếu tăng trưởng trong giai đoạn thị trường biến động đã dẫn tới những quyết định sai lầm.

Đầu thập niên 1970, Wellington rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng, và John Bogle bị buộc phải rời khỏi vị trí lãnh đạo. Với nhiều người, đó là dấu chấm hết cho sự nghiệp. Với Bogle, đó lại là điểm khởi đầu.

Thất bại đó lại mở ra bước ngoặt quan trọng nhất trong cuộc đời ông. Năm 1974, John Bogle thành lập Vanguard Group với một cấu trúc chưa từng có tiền lệ. Vanguard được tổ chức theo mô hình sở hữu chung, trong đó các quỹ đầu tư thuộc về chính nhà đầu tư, không phải cổ đông bên ngoài. Điều này cho phép Vanguard hoạt động với chi phí cực thấp, bởi công ty không cần tối đa hóa lợi nhuận cho một nhóm chủ sở hữu riêng biệt.

“Sự ngu xuẩn của Bogle” và chiến thắng của đầu tư chi phí thấp

Hai năm sau, năm 1976, Bogle tung ra quỹ chỉ số đầu tiên dành cho nhà đầu tư cá nhân, mô phỏng theo chỉ số S&P 500. Ý tưởng này đi ngược hoàn toàn với triết lý thống trị Phố Wall khi đó, nơi các nhà quản lý quỹ tin rằng họ có thể đánh bại thị trường nhờ phân tích, chọn cổ phiếu và giao dịch liên tục.

Giới tài chính chế giễu sản phẩm của Bogle, gọi đó là "Sự ngu xuẩn của Bogle", cho rằng không ai muốn đầu tư vào một sản phẩm cam kết lợi nhuận tầm thường. Giới chuyên gia coi đầu tư chỉ số là sự phủ nhận vai trò của nhà quản lý quỹ chuyên nghiệp.

John Bogle không phản bác gay gắt. Ông chỉ lặng lẽ đưa ra lập luận đơn giản: sau khi trừ đi phí, phần lớn các quỹ đầu tư chủ động không thể đánh bại thị trường trong dài hạn. Nếu kết quả cuối cùng cũng chỉ ngang bằng, tại sao nhà đầu tư phải trả mức phí cao hơn nhiều lần.

Trong nhiều năm đầu, quỹ chỉ số của Vanguard tăng trưởng chậm chạp. Nhưng theo thời gian, dữ liệu bắt đầu đứng về phía ông.

Ngày càng nhiều nghiên cứu cho thấy đa số quỹ chủ động thua kém chỉ số tham chiếu trong dài hạn. Nhà đầu tư dần nhận ra rằng mức phí tưởng như nhỏ bé 1-2% mỗi năm thực chất có thể ăn mòn tới 25% thành quả đầu tư sau vài thập kỷ. Trong khi đó, quỹ chỉ số với chi phí thấp hơn đáng kể cho phép phần lớn lợi nhuận ở lại trong túi nhà đầu tư.

Vanguard lớn mạnh và áp lực buộc cả ngành phải thay đổi

Cuộc cách mạng âm thầm của John Bogle dần lan rộng khắp ngành quản lý tài sản. 43 năm sau khi quỹ chỉ số đầu tiên ra đời, gần 50% các quỹ trên thị trường chứng khoán Mỹ theo đuổi chiến lược mô phỏng chỉ số. Vanguard trở thành một trong những công ty quản lý tài sản lớn nhất thế giới, với tài sản quản lý vượt mốc 7.000 tỷ USD vào năm 2021.

Cùng với BlackRock, Vanguard góp phần định hình xu hướng dịch chuyển toàn cầu sang đầu tư thụ động. Để cạnh tranh, các công ty khác buộc phải cắt giảm phí, mang lại lợi ích tài chính khổng lồ cho hàng triệu nhà đầu tư cá nhân.

Ảnh hưởng của Bogle vượt xa quy mô công ty ông sáng lập. Gần một nửa các quỹ tại thị trường chứng khoán Mỹ hiện nay theo chiến lược mô phỏng chỉ số.

Người hùng của Warren Buffett

Ngay cả Warren Buffett, biểu tượng của đầu tư chủ động, cũng công khai ca ngợi John Bogle. Trong thư gửi cổ đông năm 2016, Buffett viết rằng nếu cần dựng một bức tượng tượng để tôn vinh người mang lại lợi ích lớn nhất cho nhà đầu tư Mỹ, đó chính là John Bogle. Tại cuộc họp cổ đông Berkshire Hathaway năm 2020, Buffett khuyên phần lớn mọi người nên sở hữu quỹ chỉ số S&P 500. Với Buffett, Bogle không chỉ là một nhà đổi mới tài chính mà còn là một người hùng đạo đức.

Thế nhưng, người hùng của Warren Buffett lại không trở thành tỷ phú. Khi qua đời vào tháng 1/2019, giá trị tài sản ròng của ông được ước tính khoảng 80 triệu USD, một con số thấp đáng kinh ngạc so với quy mô Vanguard. Trong khi đó, nhiều lãnh đạo ngành quản lý tài sản khác đã trở thành tỷ phú với khối tài sản hàng chục tỷ USD.

Phần giá trị mà John Bogle từ chối giữ lại cho mình đã được phân phối cho nhà đầu tư và nhân viên Vanguard thông qua mức phí thấp và chế độ đãi ngộ ổn định. Ông tin rằng một doanh nghiệp tài chính không nên tồn tại để tối đa hóa lợi nhuận cho lãnh đạo, mà để phục vụ lợi ích lâu dài của khách hàng.

Triết lý này được ông trình bày rõ ràng trong cuốn sách nổi tiếng "Đủ", nơi Bogle đặt câu hỏi về sự tích lũy của cải vô hạn và cái giá xã hội phải trả. Với ông, thành công không đồng nghĩa với việc sở hữu nhiều hơn, mà là biết điểm dừng hợp lý giữa lợi ích cá nhân và trách nhiệm cộng đồng.

Di sản để lại

Trong bối cảnh bất bình đẳng giàu nghèo ngày càng gia tăng, cuộc đời của John Bogle trở thành một đối trọng hiếm hoi trong thế giới tài chính hiện đại. Khi một nhóm nhỏ tỷ phú sở hữu khối tài sản lớn hơn hàng tỷ người cộng lại, niềm tin vào thị trường tự do bị xói mòn. Bogle không phản đối thị trường, nhưng ông nhấn mạnh rằng thị trường chỉ vận hành bền vững khi được dẫn dắt bởi những nhà lãnh đạo hiểu thế nào là đủ.

Di sản của John Bogle không chỉ nằm ở hàng nghìn tỷ USD tài sản được quản lý theo mô hình chi phí thấp, mà còn ở một câu hỏi đạo đức ông để lại cho giới kinh doanh. Doanh nghiệp tồn tại để phục vụ ai, và lợi nhuận nên được phân bổ như thế nào.

Trong một ngành thường tôn vinh sự giàu có cá nhân, John Bogle chọn con đường ngược lại, và chính lựa chọn đó đã khiến ông trở thành một trong những nhân vật có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử tài chính hiện đại.