Cấm khí đốt Nga nhưng lại nhập kỷ lục phân bón: An ninh của châu Âu bị Nga ‘nắm thóp’ qua mặt hàng ít ai ngờ tới
(Thị trường tài chính) - Mức tăng thuế quan của EU có thể không giải quyết được vấn đề.
Bất chấp mọi nỗ lực trả đũa kinh tế của châu Âu nhằm trừng phạt Nga vì cuộc chiến ở Ukraine, tại các cảng châu Âu, một mặt hàng được dán nhãn "Sản xuất tại Nga" vẫn ngang nhiên xuất hiện. EU vẫn tiếp tục mua phân bón làm từ khí đốt tự nhiên của Nga - một số loại còn nhiều hơn cả trước chiến sự.
Mặc dù phân bón thực vật là mặt hàng xuất khẩu kém sinh lời hơn nhiều so với năng lượng, thứ này lại khiến an ninh lương thực của châu Âu phụ thuộc vào nguồn cung từ đối thủ. Và việc EU tăng thuế quan nhằm khiến phân bón của Nga trở nên kém cạnh tranh có thể sẽ không hiệu quả.
Trước khi chiến sự nổ ra ở Ukraine vào tháng 2/2022, Nga cung cấp khoảng 30% tổng lượng phân bón mà nông dân châu Âu mua, bao gồm cả phân đạm và các loại phân bón khác. Lượng nhập khẩu giảm xuống vì xung đột cũng như các lệnh trừng phạt mà châu Âu áp lên một số giám đốc điều hành tại các công ty phân bón Nga.
Tuy nhiên, không lâu sau đó châu Âu nhanh chóng tuyên rằng bản thân các công ty này và các mặt hàng họ bán được miễn trừ. Lượng nhập khẩu sau đó đã phục hồi: đến quý II/2025, thị phần của Nga trên thị trường châu Âu đã tăng lên 1/3. Vào tháng 6, khối này đã nhập khẩu một triệu tấn, mức cao nhất trong một thập kỷ. Hoạt động thương mại này thường được trung gian bởi các nhà môi giới ở Thụy Sĩ hoặc vùng Vịnh.
Phân bón của Nga rẻ, dồi dào và dễ tìm. Phân đạm - loại được sử dụng rộng rãi nhất - được sản xuất bằng cách chuyển đổi khí tự nhiên thành hydro, sau đó kết hợp với nitơ để tạo ra amoniac. Sau đó, phân đạm có thể được chuyển thành nhiều loại phân bón khác nhau cho cây trồng. Nói cách khác, châu Âu đang chấm dứt nhập khẩu nguyên liệu thô nhưng vẫn nhập khẩu một sản phẩm được sản xuất từ nó. Quốc gia này cũng có trữ lượng lớn phốt pho và kali, được sử dụng trong các loại phân bón khác. Nhìn chung, Nga sản xuất 1% tổng lượng phân bón trên thế giới.
Việc châu Âu ngần ngại dừng mua hàng từ Nga phần lớn là do những người nông dân đang gặp khó khăn. Phân bón chiếm 15-30% chi phí đầu vào của họ. Những chi phí này đã tăng đáng kể từ năm 2020 đến năm 2025 do đại dịch Covid-19, chiến tranh ở Ukraine và Trung Đông. Trong khi đó, giá ngũ cốc và nông sản lại giảm. Năm 2024, những người nông dân biểu tình đã lái hàng đoàn xe kéo vào một số thủ đô châu Âu, bao gồm cả Brussels. EU lo ngại rằng việc gián đoạn nguồn cung phân bón sẽ một lần nữa khiến họ phải hứng chịu cơn thịnh nộ của những người nông dân.
Có hai cách để châu Âu ngừng trả hàng tỷ USD cho Nga để mua phân bón. Một là tăng cường sản xuất trong nước. Trước cuộc chiến tại Ukraine, lục địa này có 120 nhà máy phân bón. Những nhà máy này đáp ứng khoảng 70% nhu cầu phân đạm vào năm 2020, nhưng họ phụ thuộc vào Nga về khí đốt tự nhiên hoặc amoniac. Sau cuộc chiến, khi các đường ống dẫn khí đốt của Nga bị đóng cửa và giá cả tăng vọt, châu Âu đã cắt giảm 70% sản lượng. Một người trong ngành cho biết, công suất chỉ mới phục hồi được một nửa; các nhà máy ở châu Âu hiện cung cấp khoảng một nửa lượng phân bón của nước này. Tuy nhiên, các nhà đầu tư vẫn chưa muốn ủng hộ việc tăng cường sản xuất ở châu Âu, một phần vì các quy định về môi trường tốn kém của EU.
Giải pháp thứ hai là tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế. Ai Cập và Algeria là những nước xuất khẩu phân bón gốc nitơ lớn. Maroc xuất khẩu phân bón gốc phốt pho. Trinidad và Tobago xuất khẩu amoniac. Tuy nhiên, tất cả các quốc gia này đều đắt đỏ hơn Nga, đặc biệt là đối với loại phân bón gốc nitơ: các hạn chế mua khí đốt tự nhiên của Nga đã khiến nước này dư thừa nguồn cung để sản xuất phân bón, đẩy giá xuống thấp.
Lượng nhập khẩu đã giảm đáng kể kể từ tháng 7, nhưng các kho hàng vẫn còn rất nhiều hàng tồn kho giá rẻ của Nga được nhập khẩu trước khi mức thuế có hiệu lực. Nếu mức thuế được duy trì, cuối cùng họ sẽ đẩy phân đạm Nga ra khỏi thị trường châu Âu. Tuy nhiên, giá từ các nhà cung cấp khác cũng sẽ tăng kể từ ngày 1/1, khi cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU có hiệu lực. CBAM áp đặt thuế nhập khẩu đối với các loại phân bón sử dụng quy trình sản xuất thâm dụng carbon để sản xuất amoniac làm phân bón. Nông dân lo ngại họ sẽ phải gánh chịu hậu quả, và đang lên kế hoạch biểu tình tại Brussels vào ngày 18/12.
Theo The Economist
