Ngăn sở hữu chéo, thao túng ngân hàng

Ngân hàng làm “sân sau” cho ông chủ doanh nghiệp

TS Đinh Thế Hiển cho rằng, hiện đã có nhiều ngân hàng quy mô vốn lên tới vài chục nghìn tỷ đồng thì dự thảo Luật Tổ chức tín dụng (sửa đổi) đưa ra nội dung giảm tỷ lệ sở hữu cổ phần đối với cá nhân, hay nhóm cổ đông tương ứng từ 5% về 3%, từ 15% về 10% là hợp lý.

Tuy vậy, theo TS Đinh Thế Hiển, việc quy định về tỷ lệ sở hữu cổ phần chỉ là một điều kiện cần nhưng quan trọng hơn phải xử lý được tình trạng "ông chủ" đứng sau ngân hàng.

Tỷ lệ cá nhân, tổ chức nắm giữ cổ phần tại ngân hàng hoặc vay vốn có thể dễ dàng được thống kê, theo dõi. Tuy nhiên, các ông chủ thực sự nắm quyền chi phối lại không lộ diện trên hồ sơ nếu họ nhờ hoặc thuê người đứng tên hộ cổ phần hoặc lập doanh nghiệp "ma" để vay vốn.

Đơn cử, theo kết luận của cơ quan điều tra (Bộ Công an) tại Ngân hàng Sài Gòn (SCB), hồ sơ sổ sách chỉ thể hiện bà Trương Mỹ Lan nắm giữ 4,98% vốn điều lệ. Nhưng trên thực tế, bà Trương Mỹ Lan sở hữu hơn 91% cổ phần nhà băng này thông qua nhờ 27 pháp nhân, cá nhân đứng tên hộ (tính đến tháng 10/2022). Từ năm 2012 - 2022, trên 90% dư nợ cho vay của SCB chảy vào nhóm của bà Lan thông qua hàng ngàn công ty "ma" được dựng lên.

Các chuyên gia chỉ ra, dù không công khai nhưng khá nhiều "ông chủ" chỉ đứng tên lãnh đạo tại các ngân hàng nhưng phía sau là cả một hệ sinh thái khủng. Trước vụ án đang khởi tố liên quan SCB và Trương Mỹ Lan, ngành ngân hàng cũng đã có không ít đại án rúng động. Có thể kể đến những đại án như vụ liên quan ông Trầm Bê, bầu Kiên, Hà Văn Thắm, Phạm Công Danh…

“Lâu nay, cội nguồn mọi cuộc khủng hoảng tiền tệ ở Việt Nam đều chỉ có duy nhất một nguyên nhân, đó là sở hữu chéo. Tôi đã làm việc trong lĩnh vực ngân hàng cả cuộc đời và chưa thấy cuộc khủng hoảng nào xảy ra với lĩnh vực ngân hàng mà không xuất phát từ nguyên nhân này” - TS Lê Xuân Nghĩa chia sẻ.

Nâng cao vai trò giám sát

Dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) tiếp tục được Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp Quốc hội bất thường có thể diễn ra vào tháng 1/2024. Một nội dung quan trọng được Dự thảo đề cập là quy định nhằm ngăn chặn sở hữu chéo ngân hàng. Đây cũng là vấn đề nhức nhối của hệ thống ngân hàng nước ta hàng chục năm qua.

Để ngăn chặn sở hữu chéo, lũng đoạn ngân hàng, các chuyên gia nhấn mạnh, ngoài điều kiện cần là "siết lại" tỷ lệ sở hữu vốn, vẫn cần có sự giám sát chặt chẽ vấn đề quản trị ngay từ nội bộ ngân hàng và từ cơ quan quản lý Nhà nước.

"Vai trò kiểm soát các tỷ lệ sở hữu thực tế như thế nào và kiểm soát dòng tiền khi đi vào tổ chức tín dụng đấy vận động như thế nào. Điều đấy quan trọng hơn nhiều việc chúng ta hạ thấp cái tỷ lệ sở hữu" - ông Hoàng Văn Cường - Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, đánh giá.

TS Đinh Trọng Thịnh cũng cho rằng, tỷ lệ sở hữu chỉ mang tính hình thức để công khai. Vấn đề mà chúng ta cần quan tâm hơn đó là công tác kiểm tra, giám sát hoạt động quản trị ngân hàng cũng như kiểm tra thực tế phần vốn góp của các bên liên quan cũng như của những nhóm lợi ích. Từ đó, chúng ta mới có thể tránh tình trạng khống chế, thao túng nhằm đưa ra các quyết định mang tính chủ quan của một nhóm lợi ích vì mục tiêu của riêng họ. Đây là giải pháp mà NHNN nên tăng cường trong thời gian tới và cả trong việc luật hóa cụ thể trong Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi nhằm làm giảm, tiến tới ngăn chặn tình trạng thao túng, sở hữu chéo trong hoạt động ngân hàng.

Có 2 vấn đề: Thứ nhất là minh bạch thông tin của tất cả các cá nhân, tổ chức là cổ đông của ngân hàng thương mại thay vì giảm tỉ lệ sở hữu; xác định nghĩa vụ công bố thông tin đối với cổ đông (cả tổ chức và cá nhân) và nhóm người có liên quan sở hữu cổ phần của tổ chức tín dụng trên một mức cụ thể. Thứ hai là kiểm soát được dòng tiền, nguồn tiền góp vốn thông qua cơ chế thanh toán không dùng tiền mặt và áp dụng kiểm soát dữ liệu cá nhân.

Theo Luật sư Trương Thanh Đức, phải công khai, minh bạch tỷ lệ sở hữu thực của các cổ đông lớn và người có liên quan, bên cạnh hệ thống chế tài xử phạt mạnh nếu vi phạm.

Hiện nay, lực lượng thanh tra, giám sát của ngân hàng không được phép yêu cầu các cá nhân không liên quan đến tổ chức tín dụng cung cấp thông tin nên rất khó nắm bắt thực tế. Trong khi đó các cá nhân không liên quan chỉ là trên giấy tờ, còn bản chất có thể đang đứng tên các khoản đầu tư của cùng một ông chủ. “Để chống sở hữu chéo, cần phải tăng cường vai trò của lực lượng thanh tra và giám sát của NHNN, có thể tính đến việc cho phép cơ quan này được điều tra, thậm chí điều tra hình sự một phần” - ông Đức nhấn mạnh.