Chuyên gia an ninh mạng Hiếu PC nói về lừa đảo trực tuyến: Nữ giới thường bị ‘đánh’ vào tâm lý, cảm xúc, nam giới ‘dính’ kèo đầu tư
(Thị trường tài chính) -Tính đến hiện tại, Chống lừa đảo đã trực tiếp tư vấn - hỗ trợ cho hơn 26.000 nạn nhân, chặn hơn 200.000 URL độc hại, giúp hàng trăm nghìn người không rơi vào bẫy lừa đảo tinh vi.
Hiện nay, Việt Nam đang đối mặt với rủi ro an ninh mạng rất lớn, đặc biệt là các mô hình lừa đảo xuyên quốc gia, đường dây rửa tiền và những kịch bản chiếm đoạt tinh vi. Số nạn nhân bị lừa gia tăng nhanh theo từng quý.
Theo báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, tình trạng lừa đảo trực tuyến trong năm 2024 tiếp tục tăng mạnh. Trung bình cứ 220 người dùng thì có 1 người trở thành nạn nhân, tương đương tỷ lệ 0,45%. Tổng thiệt hại do các vụ việc này gây ra trong năm 2024 ước tính lên tới 18.900 tỷ đồng.
Thông tin cũng cho thấy, 70% người Việt từng đối mặt với các vụ lừa đảo ít nhất một lần mỗi tháng. Tuy nhiên, có đến 66% nạn nhân không báo cáo sự việc cho cơ quan chức năng. Điều này khiến việc phát hiện, ngăn chặn và truy vết các đường dây lừa đảo trở nên khó khăn hơn, tạo điều kiện để tội phạm mạng tiếp tục mở rộng hoạt động và gia tăng mức độ tinh vi.
Trước bối cảnh ngày càng phức tạp, dự án Chống lừa đảo (chongluadao.vn) được xem là một điểm sáng, giúp người dân tiếp cận các biện pháp phòng tránh rủi ro lừa đảo. Chống lừa đảo là doanh nghiệp xã hội, khởi nguồn từ một sáng kiến an ninh mạng nhằm bảo vệ người dùng Việt Nam trước những hình thức lừa đảo trực tuyến, tấn công chiếm đoạt và các mối đe dọa mạng ngày càng tinh vi.
Dự án quy tụ nhiều chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực an ninh mạng, an toàn số cộng đồng, công nghệ thông tin và cộng đồng kỹ thuật số tại Việt Nam, trong đó chuyên gia Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC) giữ vai trò CEO.
Nhìn lại hành trình hình thành và phát triển “đứa con tinh thần”, CEO Ngô Minh Hiếu đã có nhiều chia sẻ đầy cảm xúc và đáng nhớ.
- Chào anh, Chongluadao.vn ra mắt từ thời gian nào, ý tưởng từ đâu?
Chongluadao.vn bắt đầu hoạt động từ cuối năm 2020, ban đầu là một sáng kiến phi lợi nhuận do cộng đồng vận hành, sau đó phát triển thành doanh nghiệp xã hội Chống lừa đảo.
Ý tưởng đến khi tôi trở về Việt Nam, chứng kiến quá nhiều người mất tiền, mất danh dự vì lừa đảo nên muốn xây một “hệ miễn dịch số cộng đồng”: Miễn phí, mở, dùng công nghệ và sức mạnh cộng đồng để bảo vệ người dùng.
Tính đến hiện tại, Chống lừa đảo đã trực tiếp tư vấn - hỗ trợ cho hơn 26.000 nạn nhân qua các kênh của Chongluadao.vn. Song song, hệ thống tự động đã chặn hơn 200.000 URL độc hại, giúp hàng trăm nghìn người không rơi vào bẫy ngay từ “cú click” đầu tiên, với hơn 10 triệu lượt tra cứu an toàn.
- Nạn nhân thường gửi tín hiệu thế nào, thời gian hỗ trợ ra sao?
Thường là sau khi “lỡ tay” chuyển tiền, nhận cuộc gọi/tin nhắn tự xưng công an, ngân hàng, tòa án… họ mới hoảng hốt tìm đến fanpage, chatbot, group Telegram hoặc được người thân tag vào bài của Chongluadao.
Nhóm cố gắng phản hồi trong vài phút đến vài chục phút đầu - giai đoạn “vàng” để phối hợp với cơ quan chức năng và ngân hàng để khóa tài khoản, chặn giao dịch, hướng dẫn trình báo.
Đối với các trường hợp bị lừa sang Campuchia, trung tâm lừa đảo xuyên biên giới thì phối hợp với nhiều bên, thời gian giải cứu có thể tính bằng tuần hoặc tháng chứ không phải giờ.
- Theo anh, hình thức lừa đảo phổ biến và nguy hiểm nhất hiện nay là gì?
Hiện nay, nhiều nhất và nguy hiểm nhất là giả mạo thương hiệu tài chính - ngân hàng, mời đầu tư/làm nhiệm vụ hoàn tiền, đa cấp tiền ảo; việc nhẹ lương cao, tuyển cộng tác viên online, lừa đảo tình cảm; các chiêu mạo danh cơ quan Nhà nước, công an, điện lực, tòa án, CIC để dọa nạn nhân chuyển tiền “xác minh” rồi tải mã độc hại nhắm vào người dùng sử dụng Android.
Gần đây còn xuất hiện lớp thứ hai là dịch vụ “giúp lấy lại tiền bị lừa” - thực chất là lừa tiếp những người đã mất tiền, chưa kể đến các tình huống bắt cóc online nhắm vào các đối tượng người trẻ là đa phần.
- Khó khăn lớn nhất của nhóm là gì? Tài chính, nhân lực hay pháp lý?
Thật ra là cả ba, nhưng lớn nhất vẫn là bài toán bền vững tài chính và nhân lực cho một dự án không vì lợi nhuận, trong khi hạ tầng kỹ thuật và dữ liệu phải mạnh như một công ty công nghệ. Bên cạnh đó là khoảng trống pháp lý về chia sẻ dữ liệu mối đe dọa xuyên biên giới và cơ chế phối hợp nhanh giữa nền tảng, ngân hàng và lực lượng chức năng - nếu chậm vài giờ là tiền đã “bốc hơi”.
- Vì sao lừa đảo công nghệ cao ngày càng tinh vi?
Gốc rễ là tội phạm có dữ liệu và có AI, còn người dùng thì thiếu kỹ năng nhận diện nhưng lại muốn kiếm tiền nhanh, tin “việc nhẹ lương cao”, quà tặng, hoàn tiền… Dữ liệu cá nhân rò rỉ rồi bị đưa vào các mô hình AI giúp bọn lừa đảo cá nhân hóa kịch bản, gọi đúng tên, đúng thông tin, đúng nhu cầu nên nạn nhân rất khó phân biệt thật - giả nếu không được trang bị “miễn dịch số”.
- Nhìn nhận gì về thống kê “cứ khoảng 200 người thì có 1 người bị lừa”, anh có đánh giá gì? Người Việt thường sai ở đâu?
Con số khoảng 1/220 người dùng smartphone là nạn nhân lừa đảo trực tuyến, thiệt hại ước tính gần 18.900 tỷ đồng/năm, là rất đáng báo động. Điều này có nghĩa là xung quanh mỗi chúng ta, kiểu gì cũng có người từng bị lừa, chỉ khác là họ có dám nói ra hay không.
Sai lầm phổ biến là chủ quan nghĩ “mình không bao giờ bị lừa”, tin vào đường link, app không rõ nguồn gốc, tự gửi OTP/mã xác thực, ảnh CCCD, thông tin ngân hàng cho người lạ và không kiểm tra lại qua kênh chính thức trước khi chuyển tiền.
- Có phải nữ giới dễ bị lừa hơn nam giới? Vì sao?
Thực tế, tôi thấy cả nam lẫn nữ đều bị lừa rất nhiều, chỉ khác là kiểu lừa: Nữ thường bị nhắm vào các chiêu đánh mạnh vào cảm xúc, tình cảm, nuôi dưỡng lòng tin lâu dài; nam lại hay “dính” các kèo đầu tư, cờ bạc, tiền ảo, kiếm tiền nhanh.
Một số nghiên cứu cũng chỉ ra phụ nữ dễ bị tổn thương hơn với các hình thức thao túng cảm xúc, bạo lực, quấy rối trên môi trường số, trong khi lại thiếu kỹ năng an toàn mạng cần thiết.
- Xu hướng lừa đảo mới thời gian tới là gì, thưa anh?
Tôi nghĩ sẽ bùng nổ các chiêu lừa đảo dùng AI: Chatbot tự động nói chuyện như người thật, deepfake giọng nói - video mạo danh người thân, lãnh đạo, luật sư, cán bộ ngân hàng; mô hình “call center lừa đảo” được tự động hóa gần như hoàn toàn.
Song song là các chiêu giả danh hỗ trợ pháp lý/lấy lại tiền, tuyển việc làm ở nước ngoài lương cao để đưa nạn nhân vào các khu lừa đảo xuyên biên giới - những cái bẫy hai, ba lớp.
- Giải pháp quan trọng để cảnh báo, chống lừa đảo trực tuyến?
Với người dân cần luôn nhớ 3 nguyên tắc rất đơn giản: Không vội chuyển tiền, không bấm link lạ, không cung cấp OTP/thông tin ngân hàng cho bất kỳ ai; có nghi ngờ thì tra cứu trên chongluadao.vn hoặc hỏi chuyên gia trước.
Với Nhà nước và doanh nghiệp cần trung tâm chia sẻ dữ liệu mối đe dọa tập trung, cơ chế đóng băng giao dịch liên ngân hàng trong “giờ vàng”, tích hợp các nguồn dữ liệu từ Chongluadao và nhiều tổ chức khác vào hệ thống ngân hàng, nhà mạng, nền tảng số.
Với nền tảng công nghệ: phải coi an toàn người dùng là mặc định, chủ động hợp tác, chứ không đợi nạn nhân kêu cứu rồi mới xử lý.
- Cảm ơn những chia sẻ của anh!
