Mở rộng thị trường cá tra Việt Nam: Nhắm đến những phân khúc ít cạnh tranh

Với sản lượng ổn định từ 1,6 đến 1,8 triệu tấn mỗi năm và hệ sinh thái sản xuất hoàn chỉnh – từ khâu con giống, nuôi trồng, chế biến đến tiêu thụ – sản phẩm cá tra Việt Nam hiện đã hiện diện tại hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ, giữ vững vị thế dẫn đầu toàn cầu về xuất khẩu cá da trơn.

Tuy nhiên, sau hơn 20 năm phát triển mạnh mẽ, ngành hàng này đang đối mặt với dấu hiệu bão hòa tại nhiều thị trường truyền thống như Hoa Kỳ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu – nơi ngày càng áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật và kiểm dịch nghiêm ngặt, đồng thời đặt ra yêu cầu cao về phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, việc mở rộng sang các thị trường ngách – những khu vực hoặc phân khúc còn ít được khai thác – đang được xem là hướng đi chiến lược nhằm duy trì đà tăng trưởng và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm cá tra.

Ảnh minh họa

Thị trường ngách: Cơ hội tiềm năng cho cá tra Việt

Khu vực Hồi giáo (Trung Đông, Bắc Phi, Nam Á)

Với dân số hơn 400 triệu người chủ yếu theo đạo Hồi, khu vực Trung Đông và Bắc Phi có nhu cầu cao đối với thực phẩm đạt chuẩn Halal. Nếu đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, chế biến và chứng nhận Halal, cá tra Việt Nam có thể mở rộng thị phần tại các quốc gia như Pakistan, Bangladesh hay nhiều nước châu Phi Hồi giáo như Nigeria, Senegal – những thị trường đang có nhu cầu lớn đối với cá tra đông lạnh.

Thị trường châu Phi

Châu Phi hiện có hơn 1,4 tỷ dân và đang trong quá trình đô thị hóa nhanh chóng. Trong khi đó, nguồn cá biển tự nhiên ngày càng cạn kiệt. Cá tra, với giá thành hợp lý, khả năng bảo quản và chế biến dễ dàng, là lựa chọn thay thế tiềm năng cho các loại cá biển truyền thống tại khu vực này.

Khu vực Nam Mỹ (ngoại trừ Brazil)

Dù Việt Nam đã bước đầu tiếp cận thị trường Brazil, nhưng nhiều quốc gia Nam Mỹ khác như Colombia, Peru, Chile vẫn còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác. Khẩu vị tương đồng cùng xu hướng tiêu dùng thực phẩm tiện lợi là yếu tố thuận lợi cho việc mở rộng xuất khẩu cá tra. Đáng chú ý, các cuộc đàm phán thương mại tự do (FTA) giữa Việt Nam và khối Mercosur được kỳ vọng sẽ tạo đà thuận lợi cho sự hiện diện sâu rộng hơn tại khu vực này.

Sản phẩm chế biến sẵn (ready-to-eat, ready-to-cook)

Thị trường châu Á, đặc biệt là các thành phố lớn tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore hay Malaysia, đang chứng kiến sự tăng trưởng mạnh của phân khúc thực phẩm tiện lợi. Đây là cơ hội để đa dạng hóa sản phẩm cá tra, từ dạng phile đông lạnh sang các dòng sản phẩm chế biến như viên cá, xúc xích, cá kho hộp, cá tẩm gia vị hoặc sushi cuộn cá tra.

Phân khúc cao cấp: Cá tra hữu cơ

Người tiêu dùng tại EU và Bắc Mỹ ngày càng ưu tiên các sản phẩm xanh, bền vững và có chứng nhận rõ ràng. Cá tra nuôi theo quy trình hữu cơ hoặc đạt chứng nhận ASC, BAP, GlobalG.A.P hay hệ thống tuần hoàn RAS có thể được định giá cao hơn 1,5 đến 2 lần so với sản phẩm thông thường.

Khai thác sản phẩm phụ từ cá tra

Phụ phẩm từ cá tra như da cá chiên giòn, dầu cá, collagen, gelatin và bột cá đang mở ra hướng đi mới. Một số doanh nghiệp đã xuất khẩu thành công các sản phẩm giá trị gia tăng này sang thị trường khó tính như Nhật Bản, Hoa Kỳ. Tuy nhiên, phần lớn phụ phẩm vẫn chưa được tận dụng hiệu quả.

Lợi thế nội tại của ngành cá tra Việt Nam

Việt Nam hiện là quốc gia duy nhất có thể cung cấp cá tra với sản lượng lớn, quanh năm và chi phí thấp – yếu tố tạo nên lợi thế cạnh tranh so với các loài cá trắng khác như cá hồi hay cá tuyết.

Bên cạnh đó, công nghệ chế biến của các nhà máy tại Đồng bằng sông Cửu Long đã đạt tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo an toàn thực phẩm, kiểm soát dư lượng kháng sinh và có khả năng truy xuất nguồn gốc đầy đủ.

Chuỗi cung ứng ngành cá tra cũng ngày càng hoàn thiện, với sự tham gia của các doanh nghiệp lớn như Vĩnh Hoàn, Nam Việt hay C.P. Việt Nam trong việc xây dựng chuỗi liên kết khép kín từ vùng nuôi đến bàn ăn.

Đặc biệt, việc tham gia hơn 15 hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP hay RCEP là nền tảng giúp cá tra Việt Nam thâm nhập sâu rộng hơn vào các thị trường tiềm năng trên thế giới.

Những thách thức khi tiến vào thị trường ngách

Dù có tiềm năng lớn, việc khai thác các thị trường ngách cũng không ít khó khăn. Nhiều doanh nghiệp chưa có đủ năng lực để nghiên cứu sâu khẩu vị và hành vi tiêu dùng tại các thị trường mới như châu Phi, Trung Đông hay Mỹ Latinh, dẫn đến lựa chọn sản phẩm chưa phù hợp.

Ngoài ra, các rào cản kỹ thuật và phi thuế quan là thách thức đáng kể. Chứng nhận Halal tại các nước Hồi giáo, yêu cầu bao bì đặc thù tại châu Phi hay tiêu chuẩn vận chuyển tại Mỹ Latinh là những vấn đề cần được giải quyết sớm.

Hiện nay, khoảng 85% sản phẩm cá tra xuất khẩu vẫn là phile đông lạnh nguyên tảng, chưa đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao về sản phẩm chế biến tiện lợi. Đồng thời, các doanh nghiệp nhỏ – vốn có tiềm năng tiếp cận thị trường ngách – lại thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm xúc tiến thương mại và năng lực logistics.

Ngoài ra, rủi ro liên quan đến tỷ giá, phương thức thanh toán hay hệ thống vận chuyển tại các thị trường mới nổi cũng là yếu tố cần cân nhắc kỹ lưỡng.

Theo chuyên gia VASEP, để nâng cao hiệu quả khai thác thị trường ngách, ngành cá tra Việt Nam cần định hình lại cấu trúc sản phẩm, thiết kế riêng cho từng khu vực như cá cắt khoanh cho châu Phi, cá viên và chả cá cho thị trường ASEAN, hoặc phile không da cho thị trường Nhật Bản.

Đồng thời, cần tăng cường liên kết trong chuỗi sản xuất và xuất khẩu – từ hợp tác xã, vùng nuôi đạt chuẩn đến các nhà máy chế biến – nhằm đáp ứng yêu cầu kỹ thuật và chứng nhận cụ thể của từng thị trường như ASC, Halal hay Organic.

Việc đầu tư vào công nghệ chế biến sâu phụ phẩm cũng là một giải pháp quan trọng nhằm tối ưu hóa giá trị kinh tế, giảm lãng phí và mở rộng danh mục sản phẩm xuất khẩu.

Cuối cùng, các hoạt động xúc tiến thương mại cần được đẩy mạnh hơn nữa, với vai trò hỗ trợ từ các cơ quan chức năng và hiệp hội ngành hàng. Việc tổ chức gian hàng tại các hội chợ quốc tế, mở văn phòng đại diện tại châu Phi, Trung Đông hay Nam Mỹ sẽ góp phần tăng cường hiện diện và nhận diện thương hiệu cá tra Việt Nam trên bản đồ thế giới.