Trung Quốc mất 370 tỷ USD mỗi năm vì chính sách công nghiệp tạo ra cảnh dư thừa xe điện và robot

Các chính sách công nghiệp đã đưa Trung Quốc vươn lên hàng đầu trong lĩnh vực công nghệ, với năng lực sản xuất xe điện vượt trội và ngành robot tiên tiến hàng đầu thế giới. Dù vẫn tụt lại phía sau trong lĩnh vực bán dẫn, nước này đang thu hẹp khoảng cách nhanh chóng. 

Tại Hội nghị Trung ương sắp diễn ra cuối tháng này, giới chức Trung Quốc dự kiến sẽ bàn cách duy trì đà tăng trưởng kinh tế đến năm 2030, trong đó nhiều khả năng sẽ tái khẳng định mục tiêu biến Trung Quốc thành “cường quốc khoa học và công nghệ”. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho thấy quy mô – và chi phí – của nỗ lực này lớn hơn nhiều so với những gì từng được ước tính.

Dù các sáng kiến như “Made in China 2025” được nhắc đến rộng rãi, chính sách công nghiệp của Trung Quốc vẫn là lĩnh vực ít được hiểu rõ. Một phần nguyên nhân là vì số lượng quá lớn. 

Một nghiên cứu mới từ IMF cho thấy các chính sách công nghiệp của Trung Quốc đang khiến nền kinh tế này trả giá đắt. Ảnh: The Economist 

Theo nghiên cứu của Hanming Fang (Đại học Pennsylvania) và cộng sự, trong khoảng 100.000 văn bản chính sách mà Chính phủ Trung Quốc ban hành mỗi năm, hơn 20% có liên quan đến chính sách công nghiệp. 

Những chính sách này được đưa ra từ cấp thành phố đến trung ương, trải rộng từ ngành ô tô đến dược phẩm và áp dụng hàng loạt công cụ khác nhau.

Nghiên cứu của Daniel Garcia-Macia, Siddharth Kothari và Yifan Tao thuộc IMF đã cố gắng ước tính cụ thể chi phí tài khóa của 4 loại hỗ trợ chính: trợ cấp tiền mặt, ưu đãi thuế, tín dụng rẻ và quyền sử dụng đất giá thấp. 

Họ thu thập dữ liệu từ báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết (bao gồm cả tư nhân và Nhà nước); tính toán phần giảm thuế từ chênh lệch giữa mức thuế doanh nghiệp 25% và mức thực tế phải nộp; đồng thời so sánh chi phí vay vốn và mua đất của khu vực sản xuất với ngành khác để xác định mức hỗ trợ. 

Đối với các doanh nghiệp chưa niêm yết, nhóm nghiên cứu giả định rằng họ được hưởng ưu đãi tương tự.

Kết quả cho thấy, tổng chi phí này tương đương 4,4% GDP của Trung Quốc năm 2023 và dao động trong khoảng 4 – 6% kể từ năm 2011.

Chính sách công nghiệp của Trung Quốc dao động trong khoảng 4 – 6% GDP suốt hơn một thập kỷ qua, với phần lớn đến từ trợ cấp tiền mặt và ưu đãi thuế. Nguồn: IMF 

Tỷ lệ này cao hơn đáng kể so với ước tính trước đó của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) của Mỹ, vốn cho rằng chi tiêu cho chính sách công nghiệp của Trung Quốc chỉ chiếm 1,7% GDP vào năm 2019. Để so sánh, Hàn Quốc ở mức 0,7% và Mỹ chỉ 0,4%. Được biết CSIS không tính đến các doanh nghiệp chưa niêm yết.

IMF nhận thấy chính sách công nghiệp của Trung Quốc tập trung ưu tiên vào các lĩnh vực như bán dẫn và thiết bị công nghệ hơn là nông nghiệp hay xây dựng – phù hợp với tham vọng của Bắc Kinh nhằm kiểm soát các ngành chiến lược, qua đó củng cố vị thế cạnh tranh với Mỹ.

Nhưng họ chỉ ra rằng mặt trái của chính sách công nghiệp là sự méo mó trong phân bổ nguồn lực. Các doanh nghiệp được trợ cấp thường sản xuất vượt mức cần thiết, trong khi những doanh nghiệp bị hạn chế bởi rào cản thương mại và quy định lại sản xuất dưới công suất, dẫn đến năng suất toàn nền kinh tế sụt giảm. 

Theo tính toán, sau một thập kỷ áp dụng chính sách công nghiệp, Trung Quốc đang vận hành kém hiệu quả hơn khoảng 1,2% so với tiềm năng – khiến GDP hàng năm mất đi khoảng 2% sản lượng, tương đương 370 tỷ USD tính theo quy mô nền kinh tế hiện nay.

Ngay cả trong những ngành được hỗ trợ mạnh mẽ, hiệu quả cải thiện năng suất cũng không rõ rệt. Thay vào đó, sự “chen chúc” giữa các doanh nghiệp dẫn tới tình trạng “tự thu hẹp” (involution) – cạnh tranh khốc liệt nhưng vô nghĩa, khiến cuối cùng một lượng lớn doanh nghiệp bị thanh lọc. Điều này thể hiện rõ trong các cuộc chiến giá xe điện.

Dù vậy, các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh dường như không quá lo ngại về sự lãng phí này. Trong mắt họ, việc giành vị thế dẫn đầu và tự chủ trong các ngành mũi nhọn vẫn là mục tiêu chiến lược hàng đầu. 

Tuy nhiên, như nhóm nghiên cứu của IMF chỉ ra, cái giá phải trả cho vị thế đó là mức tổn thất sản lượng khổng lồ, cùng hệ quả là giá xuất xưởng giảm liên tục suốt gần 3 năm. 

Theo The Economist