Huy động nhân công khắc hơn 5.000 hố tròn rộng 1-2m dọc theo sườn núi, chuyên gia lập tức vào cuộc

Trong gần một thế kỷ, một dải địa hình kỳ lạ gồm hàng nghìn hố tròn khắc dọc sườn núi ở Peru đã khiến giới khoa học bối rối. Trải dài gần 1,5km bên rìa thung lũng Pisco, Monte Sierpe – hay còn gọi là “núi rắn” – mang dáng dấp của một công trình được thực hiện có chủ đích, lặp đi lặp lại và gần như mang tính toán học. Thế nhưng công dụng thật sự của nó đến nay vẫn là câu hỏi lớn.

Hiện tại, các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Sydney tin rằng họ đã tiến thêm một bước quan trọng trong việc giải mã “Dải Lỗ” (Band of Holes). Theo nhóm nghiên cứu, những bằng chứng mới chỉ ra rằng dải hố này có thể từng là một hệ thống giao thương và kế toán bản địa được khắc trực tiếp lên địa hình tự nhiên, sử dụng chủ yếu trong thời kỳ kéo dài từ năm 1000 đến 1450 sau Công nguyên – nhiều khả năng rơi vào thế kỷ 14.

Dải địa hình kỳ lạ gồm hàng nghìn hố tròn khắc dọc sườn núi ở Peru đã khiến giới khoa học bối rối

“Tại sao người xưa lại tạo ra hơn 5.000 hố trên sườn đồi phía Nam Peru?”, Tiến sĩ Jacob Bongers, tác giả chính của nghiên cứu kiêm nhà khảo cổ học kỹ thuật số đặt câu hỏi. “Liệu đó từng là khu vườn? Nơi thu gom nước? Hay mang chức năng nông nghiệp? Chúng ta chưa thể khẳng định, nhưng dữ liệu mới cho thấy những manh mối quan trọng, củng cố các giả thuyết về mục đích thật sự của khu vực này”.

Thông qua công nghệ máy bay không người lái, nhóm nghiên cứu đã lập bản đồ Monte Sierpe với mức độ chi tiết chưa từng có. Kết quả cho thấy sự xuất hiện của các mô hình số học trong cách sắp xếp hố – dấu hiệu của một chức năng vượt ngoài yếu tố trang trí. Đặc biệt, cấu trúc của Monte Sierpe cho thấy nét tương đồng với khipu – thiết bị kế toán bằng dây thắt nút của người Inca – từng được tìm thấy trong cùng thung lũng.

Tiến sĩ Bongers nhận định: “Đây là phát hiện đặc biệt, mở rộng hiểu biết về nguồn gốc và sự đa dạng của các phương thức kế toán bản địa trong và ngoài khu vực Andes”.

Monte Sierpe gồm khoảng 5.200 hố nông, rộng từ 1-2m và sâu 0,5-1m, được xếp thành từng khối dọc sống núi hẹp. Nhìn từ xa, dải hố có vẻ liền mạch, nhưng lại được chia thành nhiều đoạn nhỏ tách biệt bởi lối đi bộ. Điều đáng chú ý là các hàng hố lặp lại theo mô hình ổn định, đôi khi xen kẽ số lượng hố khác nhau; có đoạn nhiều hàng giống nhau kéo dài liên tục, đoạn khác lại luân phiên theo cấu trúc nhất định.

Phân tích thổ nhưỡng tại các hố cho thấy phấn hoa cổ của ngô – nguồn lương thực chính ở Andes – cùng lau sậy dùng cho đan lát. Ngoài ra còn xuất hiện dấu vết bí, rau dền, bông, ớt và nhiều loại cây khác vốn không sinh trưởng tự nhiên tại vùng đất khô hạn nơi Monte Sierpe tọa lạc. Vì chúng hầu như không tạo phấn hoa phát tán trong không khí, khả năng cao chúng được con người mang tới và đặt trong các hố, có thể bằng giỏ hoặc bó sợi thực vật được thay mới theo thời gian.

Monte Sierpe gồm khoảng 5.200 hố nông, rộng từ 1-2m và sâu 0,5-1m

“Điều này rất đáng chú ý. Có thể đây từng là chợ tiền Inca, giống dạng chợ phiên. Khu vực tiền Columbus này từng có khoảng 100.000 dân. Có lẽ thương nhân di chuyển bằng đường biển, đoàn lạc đà không bướu, nông dân hay ngư dân đã tụ họp để trao đổi hàng hóa như ngô hoặc bông. Với tôi, những hố này chính là dạng ‘công nghệ xã hội’ giúp cộng đồng kết nối và về sau trở thành hệ thống kế toán quy mô lớn dưới thời đế chế Inca”, Bongers nhấn mạnh.

Định tuổi bằng carbon cho thấy địa điểm này được sử dụng mạnh mẽ vào thế kỷ 14 – thời kỳ Vương quốc Chincha kiểm soát khu vực. Tư liệu lịch sử ghi nhận người Chincha là cộng đồng thương nhân tài giỏi, hoạt động rộng rãi dọc bờ biển và sâu vào nội địa từ rất lâu trước khi người Inca trỗi dậy. Monte Sierpe lại nằm ở vị trí giao nhau giữa nhiều vùng sinh thái và những tuyến đường tiền Columbus quan trọng, trở thành nơi lý tưởng cho giao thương.

“Chúng ta đang tiến gần hơn tới việc giải mã địa điểm bí ẩn này – đó là điều vô cùng phấn khích”, Bongers thừa nhận.

Các nhà nghiên cứu nhận định những hố tại Monte Sierpe không phải kho chứa theo nghĩa hiện đại, mà đóng vai trò như các dấu mốc quy đổi – giúp lượng hàng hóa trở nên hữu hình và có thể giao dịch trong một xã hội không dùng tiền tệ. Chỉ cần nhìn vào các hàng hố được lấp đầy, người xưa có thể đánh giá nhanh nguồn cung sẵn có.

Về sau, khi người Inca xuất hiện, cấu trúc này nhiều khả năng đã được tái sử dụng theo mục đích mới. Đế chế Inca phụ thuộc nặng nề vào hệ thống kế toán để quản lý lao động và bố cục chia đoạn, có tính toán của Dải Hố rất phù hợp để theo dõi những hình thức giao dịch như vậy.

Công trình bắt đầu được giới nghiên cứu chú ý từ năm 1933, khi những bức ảnh chụp trên không đăng trong tạp chí National Geographic khơi dậy sự tò mò quốc tế. Dù nghiên cứu mới chưa thể đưa ra kết luận dứt khoát, đây vẫn được xem là bằng chứng rõ ràng nhất từ trước đến nay về nguồn gốc Monte Sierpe.

“Các giả thuyết về Monte Sierpe từng trải rộng từ công trình phòng thủ, khu lưu trữ, hệ thống kế toán cho tới nơi thu nước, gom sương và canh tác, nhưng chức năng thật sự của nó vẫn chưa được xác định. Nghiên cứu này là một trường hợp quan trọng tại Andes, cho thấy người xưa đã cải tạo cảnh quan để kết nối cộng đồng và thúc đẩy sự tương tác xã hội”, Tiến sĩ Jacob Bongers cho biết.