Việt Nam có nghề tranh hơn 500 năm được UNESCO đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp
(Thị trường tài chính) - Đây là di sản thứ 17 của Việt Nam được UNESCO ghi vào các Danh sách di sản văn hóa phi vật thể.
Ngày 09/12/2025, tại di sản văn hóa thế giới Pháo Đài Đỏ (Thủ đô New Delhi, Ấn Độ), Kỳ họp lần thứ 20 của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO (diễn ra từ ngày 08 đến 13/12/2025) đã thông qua Quyết định số 20.COM 7.a.1 ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.
Đây là di sản thứ 17 của Việt Nam được UNESCO ghi vào các Danh sách di sản văn hóa phi vật thể.
Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ ở khu phố Đông Khê, phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh có lịch sử khoảng 500 năm. Cộng đồng làm nghề tạo ra những bức tranh mang dấu ấn riêng với kỹ thuật in khắc gỗ, màu sắc và đồ họa đặc trưng. Các chủ đề tranh gồm tranh thờ, chúc tụng, lịch sử, sinh hoạt và phong cảnh.
Nghề gắn liền với phong tục treo tranh trong dịp Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu và trong các nghi lễ thờ cúng tổ tiên, thần linh. Quá trình sáng tác và sản xuất tranh được thực hiện thủ công. Mẫu tranh vẽ bằng bút lông, mực nho trên giấy bản rồi khắc trên ván gỗ thị.
Màu được làm từ nguyên liệu tự nhiên như lá chàm, sỏi son, hoa hòe, quả dành dành, bột sò điệp phong hóa, tro lá tre và rơm nếp. Tranh được in bằng cách úp ván in với năm màu cơ bản trên giấy dó phủ hồ điệp. Thứ tự in thường là màu đỏ, xanh, vàng, trắng và cuối cùng là ván nét màu đen.
Theo Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003, hồ sơ đề cử Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ đáp ứng các tiêu chí ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Tranh Đông Hồ gắn chặt với các lễ tiết và nghi lễ truyền thống. Hiện chỉ còn ít gia đình duy trì nghề và truyền lại tri thức bằng phương pháp kèm cặp.
Một số công đoạn như vẽ mẫu và khắc bản in cần đào tạo chuyên sâu và kinh nghiệm tích lũy. Các bản khắc gỗ được lưu giữ như báu vật gia truyền. Số lượng nghệ nhân giảm mạnh do thế hệ trẻ ít theo nghề, thu nhập bấp bênh và nhu cầu sử dụng tranh in khắc gỗ giảm. Số người có tay nghề cao quá ít nên việc truyền dạy gặp khó khăn.
Kế hoạch bảo vệ di sản đưa ra bảy mục tiêu, gồm mở lớp truyền nghề, kiểm kê di sản, thiết kế mẫu, đa dạng hóa thị trường, cải thiện khả năng tiếp cận nguyên liệu và cung cấp thiết bị bảo hộ cho nghệ nhân. Các hoạt động đều được đánh giá là khả thi và đặt cộng đồng làm trung tâm.
Hồ sơ cho thấy cộng đồng, đặc biệt là các gia đình làm nghề, tham gia đầy đủ trong quá trình lập hồ sơ thông qua kiểm kê và các sự kiện công chúng. Di sản đã được đưa vào Danh mục kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể và được cập nhật thường xuyên với sự tham gia của cộng đồng.
Trên cơ sở đó, Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 quyết định ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Đồng thời, Ủy ban khuyến khích Việt Nam xem xét đưa di sản vào hệ thống giáo dục chính quy và phi chính quy để nâng cao nhận thức của thế hệ trẻ về tầm quan trọng của công tác bảo vệ di sản.
Việc UNESCO ghi danh Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ mang ý nghĩa lớn đối với cộng đồng thực hành và công chúng Việt Nam. Sự kiện góp phần khẳng định giá trị lịch sử và nghệ thuật của nghề, tạo động lực gìn giữ kỹ năng và bí quyết đang đứng trước nguy cơ mai một. Hoạt động ghi danh giúp nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của di sản và khuyến khích các hoạt động bảo vệ. Đây cũng là cơ hội quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới và góp phần duy trì sự đa dạng của bản sắc văn hóa dân tộc.
Tính đến nay, cả nước đã có 37 di sản được UNESCO ghi vào các Danh sách của UNESCO (gồm 09 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, 17 di sản văn hóa phi vật thể và 11 di sản tư liệu). Trong đó, tỉnh Bắc Ninh có các di sản tiêu biểu được UNESCO công nhận, ghi danh, gồm: 05 di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại (Quan họ Bắc Ninh, Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, Ca trù, Tín ngưỡng thờ Mẫu, Kéo co Hữu Chấp); 01 di sản văn hóa thế giới liên tỉnh (Quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc), trong đó có các di tích quan trọng như Chùa Vĩnh Nghiêm; Mộc bản kinh phật chùa Vĩnh Nghiêm được đưa vào Danh mục Ký ức Thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, trở thành niềm vinh dự, tự hào không chỉ của người dân tỉnh Bắc Ninh mà còn là của nhân dân trên cả nước
