Vị tướng Việt Nam duy nhất 3 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng bởi 2 quốc gia
(Thị trường tài chính) - Ông cũng là người Việt đầu tiên bay vào vũ trụ trong khuôn khổ chương trình Intercosmos của Liên Xô.
Trung tướng Phạm Tuân sinh năm 1947 tại xã Quốc Tuấn, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình cũ (nay là xã Trà Giang, tỉnh Hưng Yên). Ông là người Việt Nam và cũng là người châu Á đầu tiên bay vào vũ trụ, đồng thời là vị tướng duy nhất của Việt Nam được phong tặng 3 danh hiệu Anh hùng bởi 2 quốc gia - Việt Nam và Liên Xô.
Tháng 9/1965, khi vừa tròn 18 tuổi, Phạm Tuân nhập ngũ. Trong kỳ tuyển chọn phi công, ông bị loại vì mắc chứng hở van tim bẩm sinh và được cử sang Liên Xô học nghề thợ máy tại thành phố Krasnodar.
Không chấp nhận giới hạn của bản thân, ông kiên trì rèn luyện thể lực để nuôi dưỡng ước mơ chinh phục bầu trời. Đến năm 1966, khi Liên Xô tổ chức tuyển phi công bổ sung, kết quả kiểm tra y tế xác nhận ông đủ điều kiện, chính thức mở ra hành trình trở thành phi công chiến đấu, khởi đầu cho những chiến công lừng lẫy trong lịch sử Không quân Nhân dân Việt Nam.
Giữa năm 1972, ông nằm trong số 12 phi công được chọn đào tạo bay đêm nhằm thực hiện nhiệm vụ đặc biệt là tiêu diệt “pháo đài bay” B-52 của Mỹ. Ngày 27/12/1972, sau khi hạ cánh xuống sân bay Yên Bái lúc 17h, đến 22h cùng ngày, ông nhận lệnh xuất kích.
Khi vượt qua tầng mây, phát hiện nhiều máy bay F-4 hộ tống B-52, ông bình tĩnh điều khiển máy bay vòng tránh, tiếp cận mục tiêu chính. Ở khoảng cách 4km, ông khai hỏa 2 quả tên lửa không đối không, bắn rơi một chiếc B-52 rồi hạ cánh an toàn, trở thành phi công đầu tiên trên thế giới bắn hạ “siêu pháo đài bay” từ trên không và trở về an toàn.
Hồi tưởng lại trận đánh năm ấy, Trung tướng Phạm Tuân từng có lần chia sẻ với báo chí: “Đấy là trận đầu tiên không quân bắn rơi B-52. Chúng tôi vui lắm vì không quân đã hoàn thành nhiệm vụ!”.
Với chiến công này, ngày 3/9/1973, khi mới 24 tuổi, Thượng úy Phạm Tuân thuộc Biên đội trưởng Đại đội 5, Trung đoàn 921, Sư đoàn 371 khi ấy được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam.
Ông từng có thời gian học tại Học viện Không quân Gagarin, Liên Xô. Ảnh tư liệuSau chiến tranh, năm 1977, ông được cử sang Liên Xô học tại Học viện Không quân Gagarin. Một năm sau, ông được chọn vào đội bay quốc tế thứ 6 trong chương trình Intercosmos. Ngày 23/7/1980, Phạm Tuân cùng nhà du hành vũ trụ Liên Xô Viktor Gorbatko được phóng vào không gian từ sân bay vũ trụ Baikonur trên tàu Soyuz 37 và trở về an toàn ngày 31/7/1980.
Trong suốt 7 ngày, 20 giờ và 42 phút trên quỹ đạo, ông cùng đồng đội thực hiện 142 vòng bay quanh Trái đất, tiến hành các thí nghiệm vật lý, quan sát bề mặt Trái đất, chụp ảnh Việt Nam từ không gian và thu thập dữ liệu phục vụ nghiên cứu khoa học.
Trước khi thực hiện chuyến bay, Phạm Tuân mang theo nắm đất Ba Đình, bản Tuyên ngôn Độc lập, Di chúc và ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh, ảnh Tổng Bí thư Lê Duẩn, 2 huy hiệu Bác Hồ cùng lá cờ Tổ quốc. Những kỷ vật thiêng liêng ấy được đóng dấu trên tàu, ghi dấu việc Việt Nam chính thức có tên trong bản đồ du hành vũ trụ quốc tế.
Chuyến bay Soyuz 37 là biểu tượng cho tình hữu nghị Việt Nam - Liên Xô, đồng thời khẳng định tinh thần đoàn kết và khát vọng chinh phục khoa học của Việt Nam dù trong hoàn cảnh còn nhiều khó khăn.
Ngay trong năm 1980, ông được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động Việt Nam, kèm Huân chương Hồ Chí Minh và là người nước ngoài đầu tiên được Liên Xô phong tặng danh hiệu Anh hùng cùng Huân chương Lênin. Từ đó, ông trở thành người Việt Nam duy nhất 3 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng bởi 2 quốc gia.
Sau chuyến bay vũ trụ, Trung tướng Phạm Tuân tiếp tục gắn bó với Quân chủng Phòng không - Không quân, sau đó là Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng. Trong vai trò lãnh đạo, ông đã góp phần tổ chức lại hệ thống công nghiệp quốc phòng, đưa các nhà máy đóng tàu và viện nghiên cứu về trực thuộc Tổng cục; tham mưu ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển công nghiệp quốc phòng, tham gia sản xuất nhiều loại vũ khí bộ binh hiện đại.
Năm 1989, ông được bổ nhiệm làm Phó Tư lệnh Chính trị Quân chủng Không quân, đến năm 1999 được phong hàm Trung tướng, giữ chức Tổng cục trưởng Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng - Bộ Quốc phòng trước khi nghỉ hưu cuối năm 2007.
Trọn cuộc đời binh nghiệp, Trung tướng Phạm Tuân luôn giữ vững phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” - trung thành, khiêm nhường và tận tụy cống hiến cho Tổ quốc. Những chiến công và dấu ấn ông để lại không chỉ là niềm tự hào của quân đội mà còn là biểu tượng của ý chí, trí tuệ và khát vọng Việt Nam.
