‘Thiên tài’ Toán học Việt Nam từng đoạt Huy chương Vàng Olympic Toán quốc tế năm 17 tuổi, làm rạng danh nền Toán học nước nhà: Hiện là một Giáo sư hết lòng cống hiến cho nền giáo dục nước nhà

Giáo sư Lê Tự Quốc Thắng được coi như một hĩnh mẫu lý tượng của nền Toán học Việt Nam, ông đã ghi dấu ấn lịch sử với Huy chương Vàng tại Olympic Toán quốc tế năm 1982, góp phần làm rạng danh Toán học Việt Nam. Hiện nay, ông là một trong những Giáo sư nổi tiếng hàng đầu trong lĩnh vực, với nhiều đóng góp quan trọng cho nền khoa học toàn cầu.

Ông là “thần đồng” Toán học, từng đạt điểm tuyệt đối Olympic Toán quốc tế năm 1982. Ảnh: Sưu tầm

Niềm tự hào của Toán học Việt Nam

Trong 50 năm tham gia Olympic Toán học quốc tế (IMO), Việt Nam đã sản sinh ra 10 cá nhân xuất sắc đạt điểm tuyệt đối, trong đó có Lê Tự Quốc Thắng, người xuất sắc giành được 42/42 điểm tại cuộc thi diễn ra tại Hungary. Sinh năm 1965 tại Huế trong một gia đình có truyền thống toán học, cha ông, Giáo sư Lê Tự Hỷ, là giảng viên tại Đại học Huế, mẹ ông là giáo viên Toán cấp 3 và anh trai ông cũng theo đuổi sự nghiệp giảng dạy tại Đại học Wroclaw (Ba Lan).

Đam mê và năng khiếu Toán học của Lê Tự Quốc Thắng được hình thành từ thuở nhỏ, khi ông theo học lớp chuyên Toán tại Quốc học Huế trước khi chuyển sang lớp chuyên Toán của THPT Lê Hồng Phong tại TP. HCM.

Giáo sư Lê Tự Quốc Thắng từng công tác và giảng dạy tại nhiều quốc gia trên thế giới. Ảnh: Tiền Phong

Năm 1981, ông đã lọt vào top 4 học sinh giỏi Quốc gia môn Toán, nhưng do Việt Nam không tham gia IMO năm đó, ông không có cơ hội tranh tài. Tuy nhiên, thành tích xuất sắc trong cuộc thi quốc tế đã giúp ông được tuyển thẳng vào khoa Toán - Cơ tại Đại học Tổng hợp quốc gia Moskva mang tên Lomonosov (Liên Xô cũ). Ngay từ năm nhất, ông đã nổi bật với khả năng giải toán không cần giấy, thường xuyên học vượt chương trình của những năm sau.

Trong suốt 8 năm học tập, Lê Tự Quốc Thắng đã hai lần đạt giải Nhất nghiên cứu khoa học và hoàn thành luận án Tiến sĩ Toán chuyên ngành topo vào năm 1991 dưới sự hướng dẫn của Viện sĩ Sergei Novikov.

Sự nghiệp quốc tế thành công nhưng “trái tim” luôn hướng về quê hương

Lê Tự Quốc Thắng đã làm việc và giảng dạy tại nhiều quốc gia trên thế giới, từ Viện Toán học Steklov (Nga), Viện Toán học Max-Planck (Đức), Viện Vật lý Lý thuyết (Ý), đến Đại học Tokyo (Nhật Bản). Năm 1995, cùng với hai nhà toán học Nhật Bản là J. Murakami và T. Ohtsuki, ông phát minh ra bất biến lượng tử mang tên Le-Murakami-Ohtsuki, mở ra một hướng nghiên cứu mới trong lý thuyết bất biến và đa tạp ba chiều. Nghiên cứu này đã tạo ra tiếng vang lớn trong giới toán học, mặc dù trước đó nhiều nhóm khác đã thử nghiệm nhưng không thành công.

Giáo sư Lê Tự Quốc Thắng đã làm việc và giảng dạy tại nhiều quốc gia trên thế giới. Ảnh: Phú Yên Online

Khi chuyển sang Mỹ vào năm 1996, ông trở thành thành viên hậu Tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu Khoa học Toán ở Berkeley, California. Từ năm 1999 đến 2003, ông giữ chức vụ Phó Giáo sư tại Đại học Buffalo (Mỹ) và từ năm 2004, trở thành giáo sư tại Học viện Công nghệ Georgia, một trong những trường công lập hàng đầu về kỹ thuật tại Mỹ, chuyên về topo vi phân, đa tạp chiều thấp và quasi-crystals.

Giáo sư Lê Tự Quốc Thắng cũng là một trong những tác giả được mời tham gia viết cho quyển Bách khoa toàn thư về Toán Lý (Encyclopedia of Mathematical Physics) do nhà xuất bản Elsevier phát hành. Ông đã công bố hàng trăm bài báo trên các tạp chí Toán học quốc tế và là thành viên của ban biên tập nhiều tạp chí học thuật uy tín.

Gắn bó với cộng đồng Toán học Việt Nam

Một chuyên gia Toán học đã nhận xét rằng Lê Tự Quốc Thắng là một trong những chuyên gia hàng đầu về hình học topo trong thế hệ của mình. Hiện nay, Giáo sư đang nỗ lực nâng cao chất lượng giáo dục Toán học tại Việt Nam và tích cực kết nối các nhà toán học trong nước với thế giới.

Giáo sư Toán học Lê Tự Quốc Thắng giao lưu với học sinh của Trường THPT Chuyên Lương Văn Chánh. Ảnh: Trường THPT Chuyên Lương Văn Chánh

Năm 2007, ông cùng nhiều nhà toán học Việt Nam từng dự thi toán quốc tế đã sử dụng nguồn kinh phí riêng để tham gia Ban giám khảo kỳ thi Olympic Toán quốc tế lần thứ 48 tổ chức tại Việt Nam. Ông cũng thường xuyên giới thiệu và tuyển chọn sinh viên Việt Nam qua Mỹ học nghiên cứu sinh ngành Toán thông qua các học bổng assistantship. Một trong những học trò nổi bật của ông là TS Huỳnh Quang Vũ, Trưởng khoa Toán - Tin học tại Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP. HCM.

Ông thường xuyên giới thiệu và tuyển chọn sinh viên Việt Nam qua Mỹ học nghiên cứu sinh ngành Toán. Ảnh: Sưu tầm

Hàng năm, Giáo sư trở về quê hương tổ chức hội nghị, giảng bài tại các Viện Toán, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP. HCM và Trường Đại học Sư phạm TP.HCM. Năm 2023, ông đã tổ chức hội nghị Toán học tại Đại học Khoa học Tự nhiên và sẽ tiếp tục tham gia hội nghị Toán học ở TP Quy Nhơn vào tháng 12, nơi ông sẽ giao lưu và chia sẻ kinh nghiệm với học sinh chuyên Toán tại trường THPT chuyên Lương Văn Chánh.