Nữ Bộ trưởng đầu tiên của ngành giáo dục Việt Nam: Từng khiến cả thế giới thán phục, là cháu ngoại của nhà yêu nước Phan Châu Trinh
(Thị trường tài chính) - Ở bất kỳ cương vị nào, bà cũng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, thể hiện trí tuệ, bản lĩnh và tấm lòng với nhân dân.
Bà Nguyễn Thị Bình tên thật là Nguyễn Thị Châu Sa, sinh ngày 26/5/1927 tại xã Điện Quang, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam cũ (nay là xã Gò Nổi, TP. Đà Nẵng), là cháu ngoại của nhà yêu nước Phan Châu Trinh. Mẹ bà tên Phan Thị Châu Lan, con gái thứ hai của cụ Phan.
Trong hồi ký Gia đình, bạn bè và đất nước, nguyên Phó Chủ tịch nước dành nhiều trang viết về người ông mà bà kính trọng, người đã ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng, nhân cách và lựa chọn dấn thân của mình.
Ngay chương đầu, bà khắc họa rất rõ khí phách con người Quảng Nam qua hình ảnh cụ Phan Châu Trinh: “Cụ Phan cũng thường được coi là con người tiêu biểu cho tính chất chung của người xứ Quảng: cương trực, khí phách, không dễ bị khuất phục. Tật ‘hay cãi’ của người Quảng chắc cũng có trong Cụ. Người Quảng cũng thường ‘tham việc công’, nghĩa là có trách nhiệm với đất nước, cộng đồng, sẵn sàng gánh vác và dấn thân. Con người đó cũng lại là con người rất nghĩa tình, và cởi mở, nhạy cảm với cái mới”.
Bà cho rằng mình thừa hưởng tinh thần dấn thân và khí chất mạnh mẽ ấy từ gia đình và từ mảnh đất giàu truyền thống yêu nước.
Tuổi thơ của Nguyễn Thị Bình gắn liền với không khí cách mạng sục sôi. Lớn lên trong khu nhà thờ cụ Phan, bà thường được nghe những câu chuyện về ý chí đấu tranh, về lẽ sống vì dân tộc. Ngọn lửa từ những câu chuyện ấy đã dẫn bà bước vào hoạt động từ thời kháng chiến chống Pháp.
Tháng 4/1951, khi đang phụ trách một tổ tình báo, bà bị thực dân Pháp bắt và tra tấn dã man. Trong hồi ký, bà kể ở trang 53: “Lần đầu tiên bị tra đánh quá dã man, hết trấn nước lại quay điện... tôi chỉ muốn chết cho xong. Điều tôi lo nhất là phải khai báo, chỉ điểm bắt người khác. Tôi quyết định, điều gì địch nói về tôi, tôi nhận, nhưng một mực không khai gì khác, nên sau một thời gian chúng cũng không làm được gì”.
Sau gần 3 năm bị giam, bà bị kết án 4 năm tù treo sau chiến thắng Điện Biên Phủ. Bà viết: “Theo một vài người, sở dĩ tôi bị kết án nhẹ là nhờ có sự can thiệp của những người quen biết với ông ngoại tôi trong Hội Liên minh nhân quyền trước đây, khi Cụ hoạt động ở Pháp”.
Ra tù, bà tiếp tục hoạt động trong phong trào chống Mỹ. Năm 1960, Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời và đầu năm 1961, bà được cử tham gia công tác ngoại giao, đồng thời đổi bí danh từ Yến Sa (dùng từ năm 1948) sang Nguyễn Thị Bình để thuận lợi trong giao tiếp quốc tế và bảo đảm bí mật.
Tên tuổi bà Nguyễn Thị Bình gắn liền với ngoại giao Việt Nam khi bà tham gia Hội nghị Paris về hòa bình cho Việt Nam (1968–1973). Là Trưởng đoàn của Mặt trận, sau đó là đại diện Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại bàn đàm phán 4 bên, bà trở thành nữ chính khách được dư luận quốc tế đặc biệt chú ý. Hiệp định Paris ký ngày 27/1/1973 đánh dấu thắng lợi ngoại giao quan trọng và bà là người phụ nữ duy nhất đặt bút ký vào văn kiện này.
Trong giai đoạn 1969–1976, trên cương vị Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, bà tiếp tục để lại dấu ấn mạnh mẽ. Trên chính trường quốc tế, bạn bè năm châu trìu mến gọi bà là “Madam Bình”.
Bà từng kể rằng tại bàn đàm phán, hai đoàn của Việt Nam do Bộ trưởng Xuân Thủy và cố vấn Lê Đức Thọ đại diện cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cùng đoàn của Chính phủ Cách mạng lâm thời do bà dẫn đầu đã phối hợp bền bỉ, góp phần làm nên thắng lợi chung.
Sau ngày đất nước thống nhất, bà giữ nhiều trọng trách: Bộ trưởng Bộ Giáo dục (1976–1987), Phó Trưởng ban Đối ngoại Trung ương (1987–1992) và Phó Chủ tịch nước (1992–2002). Bà là nữ Bộ trưởng đầu tiên của ngành giáo dục, đặt nền móng cho hệ thống giáo dục thống nhất sau năm 1975, chú trọng giáo dục lòng yêu nước và đề cao vai trò người thầy.
Với những cống hiến bền bỉ, bà được trao tặng nhiều phần thưởng cao quý như Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Chiến công hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huân chương Đại đoàn kết và Huân chương Tự do hạng Nhất của Lào. Mới đây nhất, ngày 25/8/2025, bà được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.
Theo Quỹ Hòa bình và Phát triển Việt Nam, ở bất kỳ cương vị nào, bà Nguyễn Thị Bình cũng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, thể hiện trí tuệ, bản lĩnh và tấm lòng với nhân dân. Hình ảnh “Madam Bình” đã trở thành biểu tượng của ngoại giao Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh – kiên định, nhân văn, trí tuệ, bền bỉ vì hòa bình và độc lập dân tộc.
Bài viết có sử dụng thông tin tham khảo từ các nguồn:
- Nguyễn Thị Bình - Những dấu son sự nghiệp - Bảo tàng Đà Nẵng
- Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Bình - Bông hồng thép trong lịch sử ngoại giao Việt Nam - Báo Cao Bằng
- Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình - Vinh danh những cống hiến không ngừng nghỉ - Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật
- Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình và ông ngoại Phan Châu Trinh - Báo Lao động
Ảnh: Sưu tầm
