Một loại bánh đặc sản Thái Nguyên làm từ vị thuốc dân gian, du khách ăn một lần là nhớ mãi
(Thị trường tài chính) -Mỗi chiếc bánh ngải không chỉ mang hương vị đặc trưng của núi rừng mà còn là biểu tượng của sự khéo léo, đoàn kết và lòng hiếu khách của người dân tộc Tày.
Giữa vùng rừng núi Đông Bắc, người Tày ở Thái Nguyên từ bao đời nay vẫn giữ gìn một món bánh dân dã mà đậm đà bản sắc - bánh ngải. Món bánh tưởng chừng mộc mạc này lại chứa đựng tinh hoa ẩm thực, văn hóa và cả y học dân gian của đồng bào miền sơn cước.
Ngày xưa, bánh ngải thường chỉ xuất hiện trong các dịp lễ Tết, cưới hỏi hay giỗ chạp, được dùng để thờ cúng tổ tiên và thiết đãi khách quý. Theo quan niệm của người Tày, bánh ngải tượng trưng cho sự no đủ, sum vầy và may mắn trong năm mới.
Ngày nay, món bánh đặc trưng ấy đã vượt khỏi không gian bản làng, trở thành đặc sản nổi tiếng của Thái Nguyên (trước thuộc tỉnh Bắc Kạn), được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) và Tổ chức Top Việt Nam (VietTop) bình chọn vào Top 100 món ăn đặc sản Việt Nam 2021-2022.
Nguyên liệu dân dã nhưng cách chế biến kỳ công
Thoạt nhìn, món bánh này gần giống với bánh dày miền xuôi nhưng lớp vỏ bóng nhẫy và có màu xanh lạ mắt. Sở dĩ có tên gọi và vẻ ngoài như vậy là bởi bánh ngải được chế biến từ loại rau cùng tên.
Với người Tày, ngải cứu không chỉ là loại rau ăn hàng ngày mà còn được sử dụng để làm bánh.
Để chế biến được món bánh ngải, đồng bào Tày dùng hai nguyên liệu chính là gạo nếp nương dẻo thơm và rau ngải cứu. Ngải cứu vốn là loại rau được người Tày trồng nhiều trong vườn nhà hoặc mọc hoang nhiều ở ven suối nên lúc nào cũng sẵn có.
Người Tày thường lựa loại gạo nếp trồng trên nương rẫy, dẻo, trắng và thơm ngon để làm bánh.
Tuy chế biến từ những nguyên liệu dân dã nhưng món bánh này muốn ngon đòi hỏi người làm phải thực hiện tỉ mỉ, kỳ công. Ngải cứu sẽ là nguyên liệu quyết định làm nên món bánh ngải. Người Tày dùng ngọn non của rau ngải vừa để tươi ngon vừa để giảm vị đắng. Rau ngải sau khi rửa sạch, cho vào nồi đun với nước tro của cây nứa khoảng một giờ.
Sở dĩ ninh lá ngải với tro của cây nứa hoặc vỏ đỗ xanh vì như thế lá ngải sẽ nhanh nhừ, giữ được màu xanh tươi chứ không bị vàng úa. Sau khi ninh, lá ngải được vớt ra, rửa với nước cho sạch tro rồi giã nhuyễn.
Đối với gạo, phải vo sạch, ngâm nước ấm từ 4-8 giờ, sau đó đem đi đồ xôi. Khi đồ xong, cho xôi vào cối giã cùng lá ngải đã được giã nhuyễn trước đó.
Theo phong tục của người Tày, công đoạn giã xôi thường do nam giới đảm nhận. Trong lúc đó, phụ nữ trong nhà sẽ chuẩn bị nhân bánh làm từ lạc và đường.
Người ta đun đường phèn lên thành mật sau đó cho lạc vào đảo đều, chờ hỗn hợp khô lại thì đem giã nhỏ. Tuy nhiên, phần nhân chỉ nên xay hoặc giã nhỏ vừa phải để khi ăn vẫn cảm nhận được vị thơm ngon của lạc và vừng. Ở một số nơi, ngoài nhân truyền thống là đường và lạc, bà con còn dùng cả vừng đen.
Khi bánh đã nhuyễn, chuyển sang màu xanh sẫm khá bắt mắt, người ta dùng tay nặn thành từng chiếc bánh tròn. Người nặn bánh sẽ thoa một ít dầu ăn lên lòng bàn tay để không bị dính.
Bánh được nặn thành hình tròn sau đó ấn dẹt ra, cho nhân vào giữa rồi gói lớp vỏ lại bọc kín được phần nhân bên trong, tạo thành hình như chiếc bánh dày. Bánh sau khi nặn xong sẽ được đặt lên một khoanh lá chuối nhỏ đã được hơ qua lửa giúp chống dính và dậy mùi thơm.
Bánh ngải của người Tày tưởng chừng như khó ăn nhưng lại có hương vị rất đặc biệt. Đó là sự kết hợp giữa thơm dẻo của nếp, vị mát, hơi tê tê mà không hề đắng của ngải cứu, dễ ăn và không ngấy; nhân đường và vừng ngọt đậm đà. Tất cả những hương vị riêng của các nguyên liệu hòa quyện với nhau tạo nên một món bánh ngải có vị thơm lạ nhưng hài hòa của núi rừng Đông Bắc.
Món ngon dân dã từ vị thuốc quý của rừng
Không chỉ hấp dẫn bởi hương vị, bánh ngải còn được xem là món ăn tốt cho sức khỏe. Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS. Đỗ Tất Lợi, ngải cứu là vị thuốc có tính hơi ấm, vị cay, có tác dụng điều hòa khí huyết, giảm đau đầu, chữa cảm cúm, điều kinh, an thai, và hỗ trợ chữa đau bụng do lạnh, kinh nguyệt không đều.
Nhờ đó, bánh ngải không chỉ là món ăn truyền thống mà còn là “bài thuốc” tự nhiên của người Tày, đặc biệt tốt cho phụ nữ. Chính vì vậy, nhiều du khách khi đến Thái Nguyên, Lạng Sơn hay Tuyên Quang đều tìm mua bánh ngải làm quà biếu, vừa thưởng thức hương vị núi rừng, vừa cảm nhận được tinh túy của y học dân gian.
Không những là món ngon được ưa chuộng tại địa phương, ngày nay, bánh ngải được đóng gói gọn gàng trong lá chuối, bày bán khắp các chợ vùng cao và vận chuyển đến nhiều tỉnh thành. Một bó 10 chiếc có giá khoảng 50.000-70.000 đồng, có thể bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh vài ngày, khi ăn chỉ cần hấp nóng lại là bánh mềm, dẻo như mới.
Giữa nhịp sống hiện đại, bánh ngải vẫn giữ trọn hồn quê vùng sơn cước. Mỗi chiếc bánh là kết tinh của sự khéo léo, tình yêu và niềm tự hào của người Tày. Thưởng thức bánh ngải, ta như cảm nhận được hương vị núi rừng và tình người mộc mạc của Thái Nguyên.
