Loài cây quý hiếm nhất hành tinh bỗng ‘tái sinh’ sau 2 triệu năm tuyệt chủng: Là ‘hóa thạch sống’ cùng thời với khủng long, hiện đang được trồng ở nơi bí mật

Vào năm 1994, một nhóm người đi bộ đường dài đã tình cờ phát hiện những cây kỳ lạ mọc trong một hẻm núi thuộc công viên quốc gia Wollemi, nằm cách Sydney, Australia khoảng 100km về phía tây.

Thông Wollemi được phân loại là ở mức cực kỳ nguy cấp (CR) và được chính phủ Úc bảo vệ ở chế độ đặc biệt. Ảnh: AFP

Nhận thấy sự khác biệt của loài cây này, họ đã báo cáo với một nhà tự nhiên học trong công viên. Sau đó, mẫu lá được chuyển đến một nhà thực vật học để nghiên cứu. Kết quả giám định cho thấy đây là một loài thực vật cổ đại tưởng chừng đã tuyệt chủng từ rất lâu, có niên đại từ thời kỳ khủng long còn tồn tại trên Trái Đất - đó chính là loài thông Wollemi.

Loài cây này, mang danh "hóa thạch sống", có tên khoa học là Wollemia nobilis. Những hóa thạch còn lại của nó có thể truy nguyên từ kỷ Phấn trắng, tức khoảng 145 triệu đến 66 triệu năm trước. Các nhà khoa học từng cho rằng thông Wollemi đã biến mất khỏi tự nhiên khoảng 2 triệu năm trước.

Ngày nay, các nhà nghiên cứu đến từ Úc, Mỹ và Ý đã giải mã bộ gen của loài cây này, giúp làm sáng tỏ quá trình tiến hóa, cơ chế sinh sản đặc biệt của nó, đồng thời hỗ trợ công tác bảo tồn.

Vào năm 1994, một nhóm người đi bộ đường dài đã tình cờ phát hiện những cây kỳ lạ mọc trong một hẻm núi thuộc Công viên Quốc gia Wollemi. Ảnh: Australian Plants Society

Thông Wollemi thuộc họ Araucariaceae, một họ thực vật cổ xưa chỉ xuất hiện tự nhiên ở Australia. Cây có thể cao từ 25-40m, thân cây có lớp vỏ màu nâu sẫm. Một điểm khác biệt rõ rệt của nó so với các loài thông khác là nhánh cây chỉ phát triển đến một kích thước nhất định và mọc xung quanh một thân duy nhất.

Sau một thời gian, trên đầu mỗi nhánh xuất hiện một bông hoa, rồi dần dần nhánh ngừng phát triển. Khi hoa kết hạt, nhánh sẽ khô và rụng xuống. Hạt này sẽ nảy mầm thành cây mới, trong khi trên thân cây mẹ sẽ mọc ra các nhánh khác để tiếp tục chu trình sinh trưởng.

Loài thông này có tuổi thọ rất cao, một số cây hiện tại được ước tính đã sống từ 500 đến 1.000 năm tuổi.

Các nhà khoa học từ Úc, Mỹ và Ý đã giải mã bộ gene của thông Wollemi, qua đó hiểu rõ hơn về quá trình tiến hóa và sinh sản độc đáo của loài này. Ảnh: ResearchGate

Sau nhiều năm nhân giống, thông Wollemi hiện có thể được tìm thấy ở một số quốc gia. Tuy nhiên, trong môi trường tự nhiên, chỉ còn khoảng 200 cây mọc tại một địa điểm bí mật trong Công viên Quốc gia Wollemi - một khu bảo tồn rộng 5.000km² ở phía tây bắc Sydney.

Các nhà khoa học nhận định rằng số lượng ít ỏi của loài cây này một phần do vật liệu di truyền có tính đa dạng thấp. Bộ gen của nó gồm 12,2 tỷ cặp nucleotide, cao gấp bốn lần so với con người. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất trong việc sinh sản của thông Wollemi nằm ở sự hiện diện số lượng lớn của các transposon - những đoạn DNA có khả năng di chuyển trong bộ gen. Khi transposon không ổn định, sự phát triển của sinh vật cũng bị hạn chế.

Sự quý hiếm của loài cây này cũng là một thách thức lớn trong việc bảo tồn. Ảnh: The Jerusalem Botanical Garde

Việc giải mã bộ gen còn giúp làm rõ lý do thông Wollemi dễ mắc bệnh, đặc biệt là sự nhạy cảm với Phytophthora cinnamomi, một loại nấm gây thối rễ dẫn đến chết cây.

Hiện nay, Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên (IUCN) đã xếp thông Wollemi vào danh mục loài cực kỳ nguy cấp (CR) và chính phủ Úc đã áp dụng biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt đối với loài cây này.

Sự hồi sinh của thông Wollemi sau hàng triệu năm tuyệt chủng là minh chứng cho sức mạnh và sự bền bỉ của thiên nhiên. Ảnh: Flickr

Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu với các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng cũng đặt ra mối đe dọa lớn đối với sự tồn tại của thông Wollemi. Các nhà thực vật học cảnh báo rằng nếu không có những biện pháp bảo tồn hiệu quả, loài cây này có nguy cơ biến mất hoàn toàn khỏi tự nhiên.

Sự trở lại của thông Wollemi sau hàng triệu năm bị cho là tuyệt chủng là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của thiên nhiên. Bảo tồn loài cây này không chỉ giúp gìn giữ một di sản tự nhiên quý giá mà còn mang lại những hiểu biết quan trọng về tiến hóa và đa dạng sinh học trên Trái Đất.

Những nỗ lực bảo tồn và nghiên cứu về thông Wollemi tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc gìn giữ môi trường và bảo vệ các loài sinh vật quý hiếm.