Láng giềng Việt Nam từng có 'Thủ đô khói bụi của thế giới', sạch trở lại bằng cách nào?
(Thị trường tài chính) - Các chuyên gia Trung Quốc cho rằng Bắc Kinh đẩy lùi được ô nhiễm không khí nhờ xác định rõ nguyên nhân, thay đổi tư duy phát triển và nhận được sự đồng lòng của người dân.
Những ngày gần đây, ô nhiễm không khí đã trở thành vấn đề nhức nhối tại Hà Nội và nhiều tỉnh thành. Thành phố liên tục nằm trong nhóm các đô thị có chất lượng không khí kém nhất thế giới.
Tình trạng mù sương, bụi mịn dày đặc, nồng độ PM2.5 vượt xa ngưỡng khuyến cáo đã khiến người dân phải sống chung với khẩu trang, máy lọc không khí và nỗi lo về sức khỏe hô hấp, tim mạch.
Trong bối cảnh chất lượng không khí đô thị ngày càng chịu áp lực bởi giao thông, xây dựng, thời tiết và hoạt động sản xuất ở vùng ven, câu hỏi đặt ra liệu Hà Nội có thể vượt qua thách thức ô nhiễm như những thành phố lớn khác trên thế giới?
thành phố ô nhiễm nhất thế giới. Ảnh: Internet
Bắc Kinh - nơi từng chìm trong “sương mù độc hại” suốt nhiều năm, là một trong những ví dụ điển hình cho hành trình lật ngược tình thế. Chỉ trong hai thập kỷ, thành phố này đã chuyển mình mạnh mẽ, từ thành phố ô nhiễm đáng báo động trở thành điển hình cải thiện chất lượng không khí nhanh nhất trong số các quốc gia công nghiệp lớn.
Những chiến lược mà Bắc Kinh đã làm không chỉ là câu chuyện về công nghệ hay nguồn lực, mà còn là bài học về tầm nhìn, tư duy phát triển và sự đồng lòng của xã hội.
Xác định đúng nguyên nhân ô nhiễm
Bước ngoặt đầu tiên trong nỗ lực xử lý ô nhiễm của Bắc Kinh đến từ việc nhận diện rõ những yếu tố gây ra tình trạng khói bụi nặng nề. Giai đoạn 2013-2015 được coi là thời kỳ đỉnh điểm khi bầu trời thành phố nhiều ngày chìm trong lớp sương mù dày đặc, buộc học sinh phải đeo khẩu trang trong lớp, nhiều tòa nhà phải lắp máy lọc không khí và người dân hạn chế ra đường. Tình trạng này phần lớn hình thành trong những ngày ít gió, kết hợp với lượng phát thải khổng lồ từ công nghiệp, giao thông và đốt than sưởi ấm vào mùa đông.
Khu vực Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc vốn là trung tâm công nghiệp lớn, với mật độ nhà máy điện than, thép, xi măng và hóa chất dày đặc. Giao thông tăng nhanh cùng tốc độ đô thị hóa khiến khí thải phương tiện trở thành nguồn phát thải NOx lớn nhất ở đô thị.
Trong khi đó, việc sử dụng than đá cho nhu cầu sưởi ấm và sản xuất công nghiệp làm tăng mạnh SOx trong không khí. Các nghiên cứu thời kỳ này cho thấy PM2.5 - yếu tố nguy hiểm nhất với sức khỏe luôn vượt xa ngưỡng cho phép.
Việc phân tích chi tiết đóng góp của từng nhóm nguồn thải giúp các cơ quan môi trường xác định rõ những lĩnh vực cần ưu tiên xử lý. Trước năm 2012, Trung Quốc chưa đưa PM2.5 vào nhóm chất ô nhiễm tiêu chuẩn, dẫn đến những chính sách kiểm soát còn thiếu cụ thể. Khi tiêu chuẩn này được bổ sung, vấn đề được nhìn nhận toàn diện hơn, tạo cơ sở để ban hành các biện pháp điều chỉnh mạnh mẽ, cắt giảm đồng thời nhiều loại khí thải thay vì chỉ tập trung vào một lĩnh vực.
Song song với đó, mạng lưới quan trắc được mở rộng, công tác phân tích và chia sẻ dữ liệu minh bạch hơn. Đây là nền móng quan trọng để Bắc Kinh bước vào giai đoạn quản lý ô nhiễm dựa trên bằng chứng khoa học và theo dõi thay đổi chất lượng không khí theo thời gian thực.
Thay đổi tư duy phát triển - động lực cho chính sách mạnh mẽ
Từ năm 2014, chính quyền Trung Quốc xác định nhiệm vụ bảo vệ môi trường phải ngang hàng với phát triển kinh tế. Quan điểm “tăng trưởng bằng mọi giá” được điều chỉnh thành mục tiêu phát triển bền vững, đặt chất lượng môi trường là yếu tố bắt buộc trong hoạch định chính sách.
Bắc Kinh và các tỉnh lân cận Trung Quốc bắt đầu triển khai loạt biện pháp quyết liệt: siết tiêu chuẩn khí thải phương tiện, yêu cầu nâng cấp công nghệ sản xuất, loại bỏ thiết bị lạc hậu và di dời hàng loạt nhà máy ra khỏi khu vực nội đô. Nhiều ngành công nghiệp gây ô nhiễm lớn buộc phải cải tiến hoặc thu hẹp quy mô. Các doanh nghiệp thuộc nhóm sản xuất nhỏ lẻ, xả thải không đạt chuẩn bị kiểm soát chặt hoặc đóng cửa.
Một trong những thay đổi quan trọng nhất là giảm dần và tiến tới gần như loại bỏ sử dụng than đá trong khu vực nội đô. Bắc Kinh từng tiêu thụ khoảng 30 triệu tấn than mỗi năm. Đây được xem là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ô nhiễm PM2.5. Bằng việc trợ cấp mạnh mẽ cho người dân và doanh nghiệp chuyển sang dùng điện hoặc khí tự nhiên để sưởi, kết hợp nâng cấp dây chuyền sản xuất trong công nghiệp, mức tiêu thụ than rơi xuống dưới một triệu tấn vào năm 2020.
Bên cạnh đó, hệ thống giao thông xanh được thúc đẩy bằng việc mở rộng mạng lưới tàu điện ngầm, tăng số lượng xe buýt năng lượng sạch, hạn chế xe gây ô nhiễm và áp dụng tiêu chuẩn khí thải cao hơn tiêu chuẩn quốc gia. Hàng loạt công trình xây dựng được yêu cầu giảm bụi, các khu vực đất trống được phủ xanh. Việc trồng rừng và tăng mảng xanh đô thị cũng được đẩy mạnh nhằm cải thiện khả năng hấp thụ bụi mịn.
Nhờ những biện pháp đồng bộ này, đến năm 2017, Bắc Kinh đạt mục tiêu giảm nồng độ PM2.5 xuống dưới 60 µg/m3. Các thành phố lân cận cũng hưởng lợi khi cùng tham gia chiến dịch xử lý ô nhiễm liên vùng.
Tới năm 2024, chất lượng không khí của Bắc Kinh cải thiện rõ rệt: nồng độ PM2.5 trung bình còn khoảng 30 µg/m3, số ngày có chất lượng không khí tốt tăng thêm hơn 110 ngày so với năm 2013, trong khi số ngày ô nhiễm nặng giảm hơn 95%. Thành phố từng chìm trong sương mù ô nhiễm nay có bầu trời xanh trong phần lớn thời gian trong năm.
Sự đồng thuận của người dân - chìa khóa giúp chính sách đi vào thực tế
Một trong những yếu tố quan trọng nhất giúp Bắc Kinh thành công là sự ủng hộ của người dân và cộng đồng doanh nghiệp.
Trong giai đoạn đầu, nhiều biện pháp kiểm soát gây ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất, việc làm và chi phí sinh hoạt. Một số ngành công nghiệp buộc phải thu hẹp hoặc đóng cửa, hàng loạt người lao động phải chuyển nghề.
Tuy nhiên, khi chứng kiến những hệ lụy của ô nhiễm, từ vấn đề sức khỏe, sự suy giảm năng suất lao động đến ảnh hưởng tiêu cực tới thu hút đầu tư, người dân dần nhận thức sâu sắc sự cần thiết của các biện pháp quản lý mạnh tay.
Ngày càng nhiều gia đình quan tâm đến chất lượng không khí và sức khỏe trẻ nhỏ. Điều này khiến các chính sách môi trường được cộng đồng đón nhận tích cực hơn, ngay cả khi phải đánh đổi một số lợi ích kinh tế ngắn hạn. Bên cạnh đó, doanh nghiệp sau thời gian đầu khó khăn đã nhìn thấy cơ hội trong chuyển đổi xanh: những đơn vị cải tiến công nghệ sớm có lợi thế cạnh tranh, trong khi các doanh nghiệp gây ô nhiễm bị loại khỏi thị trường.
Quá trình chuyển đổi không chỉ cải thiện môi trường mà còn thúc đẩy cơ cấu kinh tế Bắc Kinh dịch chuyển sang các ngành công nghệ cao, công nghệ sinh học, thông tin và dịch vụ chất lượng cao. Điều này giúp thành phố phát triển theo hướng bền vững hơn, vừa tăng trưởng vừa giảm phát thải.
Dù tình trạng ô nhiễm đôi lúc vẫn tái diễn trong điều kiện thời tiết bất lợi, Bắc Kinh đã chứng minh rằng các đô thị lớn hoàn toàn có thể kiểm soát khói bụi nếu có cách tiếp cận khoa học, kế hoạch dài hạn và sự phối hợp liên ngành. Điều quan trọng hơn cả là sự kiên trì của chính quyền và sự đồng thuận từ người dân – yếu tố quyết định thành công của bất kỳ chiến dịch bảo vệ môi trường nào.
Thành công của Bắc Kinh được xem như bài học đáng giá cho nhiều quốc gia đang đối mặt với ô nhiễm đô thị, trong đó có Việt Nam. Việc xác định đúng nguyên nhân, áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt, kiên định với mục tiêu phát triển xanh và huy động sự tham gia của toàn xã hội chính là hướng đi để từng bước khôi phục chất lượng không khí và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
