Không phải Mỹ, đây mới là nơi phát minh ra đồng USD đầu tiên
(Thị trường tài chính) - Đô la Mỹ - biểu tượng quyền lực của hệ thống tài chính toàn cầu không ra đời tại Mỹ mà có cội nguồn từ một thị trấn mỏ nhỏ bé ở châu Âu.
Đô la Mỹ (USD) là đơn vị tiền tệ chính thức của Mỹ. Đây cũng là đồng tiền phổ biến trên thế giới. Theo thống kê, có khoảng 27 quốc gia sử dụng đơn vị tiền tệ là USD bên cạnh tiền riêng. Nổi bật có thể kể đến Đông Timor, Ecuador, El Salvador, Liên bang Micronesia, quần đảo Marshall, Palau...
Theo Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), đồng USD hiện chiếm khoảng 58% dự trữ ngoại hối toàn cầu, nhiều hơn tổng dự trữ của euro, yen Nhật và nhân dân tệ cộng lại.
Mỗi khi nhắc đến USD, người ta thường nghĩ rằng nó xuất phát từ Mỹ. Ít ai biết rằng, nguồn gốc của đồng tiền này lại bắt nguồn từ một vùng núi hẻo lánh.
Theo đó, đồng USD đầu tiên bắt nguồn từ thị trấn Jáchymov - một địa danh hẻo lánh nằm sâu trong dãy núi Krušné hory, gần biên giới Đức, thuộc huyện Karlovy Vary của Cộng hòa Czech. Hơn 500 năm trước, những đồng bạc đầu tiên được đúc đã đặt nền móng cho sự hình thành của “đô la” và ảnh hưởng sâu rộng tới lịch sử tiền tệ thế giới.
Jáchymov là một phần của Di sản Thế giới UNESCO "Cảnh quan Văn hóa Khai thác Mỏ Ore Mountains" (Erzgebirge), được công nhận năm 2019. Dọc theo con phố chính là những công trình Gothic và Phục Hưng xen lẫn các khu spa, lâu đài từ thế kỷ XVI tạo nên khung cảnh cổ kính.
Điều đáng nói, rất nhiều người không hề biết rằng Jáchymov là cái nôi của đồng đô la. Michal Urban, Giám đốc tổ chức phi lợi nhuận phát triển vùng núi Krušné hory - Erzgebirge, cho biết, ngay cả nhiều người dân địa phương cũng không biết điều này.
Dẫn khách xuống tầng hầm mái vòm của xưởng đúc tiền cổ, nơi từng kiểm định những đồng xu bạc đầu tiên, ông Urban thừa nhận ký ức về vai trò đặc biệt của thị trấn đã dần bị thời gian và các biến động lịch sử che khuất.
Theo giới nghiên cứu, trước thế kỷ XVI, khu vực này chỉ là một vùng rừng núi hoang sơ. Bước ngoặt xảy ra vào năm 1516, người ta phát hiện ra trữ lượng bạc lớn tại đây. Bá tước Hieronymus Schlick đã cho đặt tên khu vực là Joachimsthal, nghĩa là “Thung lũng của Joachim”, đồng thời xin phép Nghị viện Bohemia đúc tiền từ nguồn bạc địa phương.
Ngày 9/1/1520, đồng xu bạc mang tên Joachimsthaler chính thức được phát hành. Mặt trước khắc hình Thánh Joachim, mặt sau là sư tử Bohemia - biểu tượng quyền lực của vùng đất này. Theo thời gian, tên gọi Joachimsthaler được rút gọn thành “thaler”.
Nhờ hàm lượng bạc ổn định, trọng lượng tiêu chuẩn và độ tin cậy cao, thaler nhanh chóng được chấp nhận rộng rãi. Đến giữa thế kỷ XVI, ước tính khoảng 12 triệu đồng thaler đã được phát hành, lan rộng khắp châu Âu, nhiều hơn bất kỳ loại tiền xu nào khác cùng thời.
Trong suốt 300 năm tiếp theo, thaler trở thành hình mẫu cho nhiều đồng tiền quốc gia. Khi các nhà cai trị châu Âu cải biến tiền xu theo chuẩn thaler, họ cũng đổi tên nó theo ngôn ngữ bản địa. Đan Mạch, Na Uy và Thụy Điển gọi là “daler”; Iceland có “dalur”; Italy dùng “tallero”; Ba Lan là “talar”; Hungary là “tallér”; Hy Lạp gọi là “tàliro”. Tại Pháp, đồng tiền này mang tên “jocandale”. Không lâu sau, đã có khoảng 1.500 bản sao lưu hành giữa các tiểu quốc nhỏ bé, san sát nhau của Đế chế La Mã Thần thánh.
Không chỉ dừng lại ở châu Âu, thaler còn lan sang châu Phi, được sử dụng tại Ethiopia, Kenya, Mozambique và Tanzania cho đến tận thập niên 1940. Đồng tiền này cũng xuất hiện tại bán đảo Arab và Ấn Độ, nơi nó tiếp tục lưu hành đến thế kỷ XX. Tại Slovenia, đồng “tolar” vẫn là tiền tệ chính thức cho đến năm 2007. Ngày nay, đồng “tālā” của Samoa vẫn giữ nguyên tên gọi có nguồn gốc từ thaler.
Vào thế kỷ XVII, theo chân các thương nhân và người định cư Hà Lan, đồng daler được đưa tới Tân Amsterdam - tiền thân của thành phố New York. Tại 13 thuộc địa Bắc Mỹ, những đồng bạc có trọng lượng tương đương, bao gồm cả đồng real de a ocho phổ biến của Tây Ban Nha, dần được gọi chung là “dollar”.
Chính cách gọi này đã đặt nền móng trực tiếp cho sự ra đời của đồng đôla Mỹ. Năm 1792, Mỹ chính thức chọn “dollar” làm đơn vị tiền tệ quốc gia và bắt đầu đúc những đồng xu đầu tiên. Từ đó, đồng tiền mang nguồn gốc thaler không ngừng mở rộng phạm vi ảnh hưởng, trở thành biểu tượng của sức mạnh kinh tế Mỹ và hệ thống tài chính toàn cầu.
Jáchymov từng rất tự hào vì là nơi khai sinh đồng đô la. Tuy nhiên, lịch sử của vùng đất Jáchymov không chỉ gắn liền với sự ra đời của đồng tiền quyền lực nhất thế giới. Khi trữ lượng bạc tại Jáchymov dần cạn kiệt, thợ mỏ địa phương bắt đầu phát hiện một loại khoáng vật màu đen khiến tỷ lệ mắc các bệnh phổi chết người tăng vọt. Họ gọi chất này là uraninit, hay echblende, từ "pech" trong tiếng Đức mang nghĩa "vận rủi".
Năm 1898, trong quá trình nghiên cứu uraninit tại Jáchymov, nhà Vật lý Marie Curie phát hiện hai nguyên tố phóng xạ mới là radium và polonium. Phát hiện mang tính đột phá này giúp bà trở thành người phụ nữ đầu tiên đoạt giải Nobel, đồng thời mở ra kỷ nguyên nghiên cứu phóng xạ, nhưng cũng gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe của chính bà.
Trong thế kỷ XX, Jáchymov trở thành nguồn cung uranium quan trọng, gắn liền với chiến tranh và cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân. Từ năm 1949 đến 1964, khoảng 50.000 tù nhân bị cưỡng bức lao động tại đây để khai thác uranium phục vụ chương trình hạt nhân của Liên Xô.
Các nhà nghiên cứu nhận định, hai biểu tượng quyền lực lớn nhất của thế giới hiện đại - đồng USD và vũ khí hạt nhân đều có chung điểm khởi nguồn tại thị trấn nhỏ này.
Ngày nay, Jáchymov vẫn loay hoay đối diện với di sản nặng nề của quá khứ. Những bãi xỉ phóng xạ dần được cây xanh che phủ. Những dãy nhà được xây dựng với hàm lượng uranium độc hại từ thế kỷ XIX bị đóng cửa, đang dần được cải tạo và khôi phục lại vẻ huy hoàng trước đây. Và mỏ Svornost, mỏ cuối cùng còn hoạt động ở Jáchymov, nơi cung cấp bạc cho những đồng đô la đầu tiên, giờ đây đang bơm nước nhiễm phóng xạ đến ba khu nghỉ dưỡng xa hoa, kỳ lạ.
Thế nhưng thị trấn vẫn không có tấm biển chính thức nào ghi nhận vai trò cái nôi của đồng đô la. Chỉ trong Bảo tàng Nhà đúc tiền Hoàng gia, phía sau quầy lễ tân, một khung ảnh nhỏ treo tờ một đôla Mỹ in hình George Washington lặng lẽ nhắc nhớ về mối liên hệ lịch sử đặc biệt ấy - nơi đồng tiền quyền lực nhất thế giới từng được thai nghén, từ một thị trấn khai mỏ nhỏ bé.
Tổng hợp
