Gia thế hiếm có của người Việt đầu tiên giành 'Nobel Toán học': Bố mẹ là Giáo sư, Tiến sĩ có tiếng, ông ngoại mở trường tư đầu tiên ở Hà Nội
(Thị trường tài chính) - Giáo sư trẻ nhất Việt Nam mang trong mình mạch nguồn tri thức của nhiều thế hệ.
Giáo sư Ngô Bảo Châu - người Việt Nam đầu tiên được vinh danh với giải thưởng Fields danh giá. Ông sinh năm 1972, trong một gia đình trí thức danh tiếng.
Nhà Toán học người Việt nổi tiếng toàn thế giới
Trong môi trường học thuật bền vững, Ngô Bảo Châu sớm bộc lộ năng khiếu Toán học. Ông theo học Trường Thực nghiệm Giảng Võ, sau đó là khối chuyên Toán A0 thuộc Khoa Toán - Cơ - Tin học, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội).
Năm 1988, khi mới 16 tuổi, ông đạt Huy chương Vàng Olympic Toán quốc tế tại Australia với điểm tuyệt đối 42/42. Một năm sau, tại kỳ thi tổ chức ở Cộng hòa Liên bang Đức, ông tiếp tục giành Huy chương Vàng. Thành tích giúp Ngô Bảo Châu trở thành người Việt Nam đầu tiên hai lần đoạt Huy chương Vàng Olympic Toán quốc tế.
Với kết quả nổi bật, ông nhận học bổng toàn phần của Chính phủ Pháp và theo học tại Đại học Paris 6. Hai năm sau, ông trúng tuyển chương trình Tiến sĩ của Đại học Sư phạm Paris (École Normale Supérieure) - một trong những trường đại học hàng đầu thế giới.
Năm 25 tuổi, Ngô Bảo Châu bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ và đến năm 2003 - ở tuổi 31, ông hoàn thành luận án habilitation (tương đương Tiến sĩ khoa học) tại Đại học Paris 11.
Năm 2004, ông được mời giảng dạy tại cả Đại học Paris 6 và Paris 11, sau đó chính thức nhận chức Giáo sư tại Đại học Paris 11. Cùng năm, ông và nhà Toán học người Pháp Gérard Laumon được Viện Toán học Clay (Mỹ) trao giải thưởng tại Đại học Harvard cho công trình “Bổ đề cơ bản cho các nhóm Unita” - đóng góp được đánh giá có ý nghĩa nền tảng trong lý thuyết biểu diễn.
Năm 2005, ở tuổi 33, Ngô Bảo Châu được Nhà nước Việt Nam đặc cách phong học hàm Giáo sư, không qua chức danh Phó Giáo sư. Ông trở thành người trẻ nhất trong lịch sử Việt Nam được phong học hàm này - kỷ lục vẫn chưa bị phá vỡ cho đến nay.
Cột mốc quan trọng nhất trong sự nghiệp của ông đến vào năm 2010, khi Ngô Bảo Châu được xướng tên trong danh sách bốn nhà Toán học nhận Huy chương Fields - giải thưởng cao quý nhất, được ví như “Nobel Toán học”. Công trình chứng minh “Bổ đề cơ bản” của ông được xem là bước đột phá trong chương trình Langlands, mở ra hướng nghiên cứu sâu rộng trong Toán học hiện đại.
Cùng năm, tạp chí Time (Mỹ) xếp công trình của ông vào danh sách 10 phát kiến khoa học nổi bật nhất thế giới năm 2009.
Bên cạnh hoạt động nghiên cứu, Giáo sư Ngô Bảo Châu luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho giáo dục Toán học tại quê hương. Ông hiện là Giáo sư Toán học tại Đại học Chicago (Mỹ) và đảm nhiệm vai trò Giám đốc Khoa học Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán tại Việt Nam.
Năm 1994, Ngô Bảo Châu kết hôn với Nguyễn Bảo Thanh - bạn học cùng lớp chuyên Toán Trưng Vương. Hiện cả hai cùng làm việc tại Đại học Chicago (Mỹ) - một trong những trường đại học danh tiếng hàng đầu thế giới.
Xuất thân từ “danh gia vọng tộc” - nền tảng hình thành nhân cách và trí tuệ
Một trong những nền tảng giúp Giáo sư Ngô Bảo Châu đạt được những thành tựu rực rỡ như ngày nay, chính là việc ông được bồi dưỡng trong một môi trường giáo dục ưu tú, thấm đẫm truyền thống học thuật từ cả hai bên nội, ngoại.
Bố ông là Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Ngô Huy Cẩn (sinh năm 1941), quê ở Tảo Khê, Ứng Hòa (Hà Tây cũ). Ông từng du học tại Nga, bảo vệ luận án Tiến sĩ Khoa học tại đây và được phong hàm Giáo sư năm 1990. Giáo sư Cẩn từng là cán bộ Ủy ban Khoa học Kỹ thuật Nhà nước, nhiều năm công tác tại Viện Cơ học.
Mẹ của ông là Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Lưu Vân Hiền, nguyên cán bộ Viện Y học Cổ truyền Trung ương. Bà từng học tại Trường Âm nhạc Việt Nam hệ 7 năm, sau đó theo học Khoa Hóa, Đại học Bách khoa Hà Nội, rồi chuyển sang ngành Dược. Xuất thân từ một gia đình “danh gia vọng tộc”, bà Vân Hiền là người Hà Nội gốc, sinh trưởng trong môi trường nề nếp và có truyền thống tri thức.
Cụ nội của bà là Đông các học sỹ Trần Lưu Huệ - người từng giữ chức Tổng đốc Hà Nội và làm quan qua bốn triều vua. Tên “Lưu Huệ” của cụ là tên được vua ban. Ông ngoại của Giáo sư Ngô Bảo Châu, tức thân phụ của bà Hiền - cụ Trần Lưu Hân, là người mở trường tư thục đầu tiên ở Hà Nội. Những năm 1940, gia đình bà được xem là khá giả, có nhiều nhà cửa, xe ô tô và tài sản có giá trị.
Ngô Bảo Châu cũng là cháu họ của Giáo sư Toán học Ngô Thúc Lanh - người viết cuốn đại số đầu tiên ở Việt Nam.
Tuổi thơ của Ngô Bảo Châu gắn liền với mẹ và đại gia đình bên ngoại tại ngôi nhà 47 Hàng Bài. Sau khi cưới, vì chưa có nhà riêng, vợ chồng Giáo sư Ngô Huy Cẩn sống cùng bên ngoại một thời gian dài. Đến khi ông được phân một căn hộ tập thể 24m² ở khu Nam Đồng, cả nhà mới chuyển về đó sinh sống.
Thời điểm Ngô Bảo Châu vào lớp 1, bố sang Liên Xô làm nghiên cứu sinh, việc chăm sóc và dạy dỗ con hoàn toàn do mẹ cùng ông bà ngoại đảm nhận. Hàng ngày, bà Hiền và ông ngoại thay nhau đưa đón cháu đi học tại Trường Thực nghiệm. Ngoài giờ học văn hóa, bà còn cho con theo học vẽ ở Cung Thiếu nhi, học đàn violon tại nhà riêng của một thầy trên phố Triệu Việt Vương. Bà Hiền tin rằng âm nhạc giúp nuôi dưỡng tâm hồn và phát triển trí tuệ toàn diện.
Theo lời bà, trong việc giáo dục con, điều quan trọng nhất mà gia đình luôn nhắc nhở là “học làm người”, mà nền tảng của làm người chính là trung thực. Bà cũng chia sẻ, chưa bao giờ kỳ vọng con trai sẽ trở thành người xuất chúng, chỉ mong con sống đúng và hạnh phúc.
Tài năng Toán học của Ngô Bảo Châu được phát hiện khi Giáo sư Ngô Huy Cẩn trở về nước, đúng thời điểm con trai học hết cấp 1. Khi cùng Châu làm toán, ông nhận ra khả năng tư duy đặc biệt của con và ngạc nhiên khi thấy Châu giải dễ dàng các bài trong sách giáo khoa. Từ đó, ông định hướng cho con theo con đường chuyên Toán.
Dù thi trượt lớp 6 chuyên Toán Trưng Vương trong lần đầu, Ngô Bảo Châu vẫn quyết tâm “phục thù” năm sau và đỗ với số điểm thuộc nhóm cao nhất. Giáo sư Cẩn nhận xét con trai “rất ham học, hiếu kỳ và say mê khám phá”, hầu như không cần ai nhắc nhở. Dù là con một, nhưng vợ chồng ông không chiều chuộng, mà luôn rèn cho con tính tự lập và nề nếp.
Bà Hiền kể, chồng mình rất nghiêm khắc: “Thỉnh thoảng Châu nước mắt giàn giụa chạy xuống nhà vì bị bố mắng khi học sai. Nhưng chúng tôi thống nhất, trẻ muốn nên người phải được rèn giũa từ nhỏ”.
Sau mỗi bữa ăn, việc rửa bát là “nhiệm vụ” của Châu. Có lần, cậu bé năn nỉ mẹ xin hộ để khỏi phải làm, nhưng bà nghiêm khắc giải thích rằng “nói dối sẽ bị công an phát hiện” - lời dọa hồn nhiên mà hiệu quả.
Sau khi Ngô Bảo Châu trở thành tên tuổi được thế giới biết đến, nhiều người tìm đến cha mẹ ông để hỏi “bí quyết nuôi con thành tài”. Cả hai đều khẳng định, họ không áp dụng bất kỳ phương pháp “đào tạo thần đồng” nào.
Giáo sư Cẩn nói: “Chúng tôi nuôi con rất tự nhiên, không đặt mục tiêu hay khuôn mẫu đặc biệt. Khi phát hiện con có năng khiếu, chúng tôi chỉ tạo điều kiện để con phát triển”.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Lưu Vân Hiền cũng phản đối việc cho trẻ học trước chương trình, coi đó là “thúc quả chín ép”. Theo bà, giai đoạn tiểu học chỉ cần giúp trẻ nắm vững nền tảng, biết đọc, viết, cộng trừ nhân chia, chứ không nên biến tuổi thơ thành cuộc đua. “Sự học là quá trình lâu dài, nếu nóng vội sẽ vô tình làm hỏng tương lai của trẻ”, bà nói.
Sự nghiệp của Giáo sư Ngô Bảo Châu không chỉ phản ánh năng lực cá nhân mà còn là minh chứng cho sức mạnh của một nền tảng tri thức gia đình. Trong suốt hành trình khoa học của mình, ông vẫn duy trì lối sống giản dị, tập trung vào nghiên cứu, và coi giáo dục là động lực phát triển bền vững của xã hội.
