Cung đường dài 32km là chứng nhân cho chiến thắng ‘lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu’, nay mở ra ‘tiên cảnh’ với 125 khúc cua tay áo chữ A, chữ Z
(Thị trường tài chính) - Hầu hết du khách và phượt thủ đến đây để “thỏa mãn” máu phiêu lưu.
Đèo Pha Đin là 1 trong 4 con đèo nổi tiếng của vùng núi Tây Bắc, bên cạnh Ô Quy Hồ, Mã Pí Lèng và Khau Phạ. Địa danh này gắn liền với lịch sử Chiến dịch Điện Biên Phủ (1954), từng được nhiều thế hệ học sinh biết đến qua câu thơ của nhà thơ Tố Hữu: “Dốc Pha Đin, chị gánh anh thồ”. Hình ảnh ấy phản ánh sinh động vai trò đặc biệt của Pha Đin trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
“Tọa độ lửa” từng hứng chịu 16 tấn bom đạn mỗi ngày
Pha Đin, đọc chệch đi từ tên gốc “Phạ Đin”, theo thổ ngữ của người Thái Đen là nơi “trời đất gặp nhau,” nhưng Pha Đin còn mang nghĩa “vách đất dựng đứng và khó trèo. Con đèo dài khoảng 32km, trải từ km366 đến km398 trên quốc lộ 6 cũ. Nửa phía Đông dài khoảng 20km thuộc địa phận huyện Thuận Châu cũ (tỉnh Sơn La), nửa phía Tây dài khoảng 12km thuộc huyện Tuần Giáo cũ (tỉnh Điện Biên). Đỉnh đèo cao 1.648m so với mực nước biển, là ranh giới tự nhiên giữa 2 tỉnh Sơn La và Điện Biên.
Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, đèo Pha Đin giữ vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng. Đây là tuyến đường huyết mạch nối hậu phương rộng lớn với chiến trường lòng chảo Mường Thanh (tỉnh Điện Biên). Tất cả các tuyến vận tải từ Việt Bắc, Liên khu 3, Liên khu 4 đều phải hội tụ qua ngã ba Cò Nòi (Sơn La), sau đó vượt đèo Pha Đin để vào Điện Biên.
Cụ thể, các tuyến đường tiếp vận gồm: từ Việt Bắc qua Ba Khe - Cò Nòi - Sơn La - Điện Biên; từ Liên khu 4 qua Nghệ An - Thanh Hóa - Mộc Châu - Cò Nòi - Sơn La - Điện Biên; từ Liên khu 3 qua Nho Quan - Hòa Bình (cũ) - Mộc Châu - Cò Nòi - Sơn La - Điện Biên.
Sau khi vượt đèo Pha Đin, các lực lượng vận tải tập kết tại Trạm hậu cần Tuần Giáo, tiếp đó chuyển hàng đến Trạm hậu cần hỏa tuyến Nà Tấu (km62, quốc lộ 279, nay thuộc bản Tẩu Pung, xã Mường Phăng) trước khi vào mặt trận Điện Biên Phủ. Với vị trí then chốt này, Pha Đin trở thành “cửa ngõ” của chiến dịch, giữ vai trò quyết định đối với việc bảo đảm nguồn tiếp tế sức người, sức của cho quân đội ta.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của đèo Pha Đin, thực dân Pháp đã tập trung đánh phá dữ dội nhằm cắt đứt tuyến vận tải chiến lược. Máy bay địch tuần tiễu khu vực đèo hàng chục lượt mỗi ngày, ném xuống hàng trăm quả bom các loại như bom phá, bom nổ chậm, bom bi. Có ngày, địch ném xuống đây hơn 100 quả bom các loại; trung bình mỗi ngày, Pha Đin phải hứng chịu khoảng 16 tấn bom đạn. Do mức độ tàn phá khốc liệt, nơi đây được ví như một “túi bom”.
Cùng với ngã ba Cò Nòi, đèo Pha Đin là trọng điểm bắn phá ác liệt nhất của không quân Pháp trên tuyến giao thông chi viện cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Địa hình đèo dốc, nhiều vực sâu khiến mỗi lần bom rơi có thể phá hủy nhiều đoạn đường liền kề, gây gián đoạn nghiêm trọng cho công tác vận tải.
Trước tình hình đó, nhiệm vụ bảo đảm giao thông thông suốt trên đèo Pha Đin được Trung ương và Bộ Chỉ huy chiến dịch xác định là yêu cầu bắt buộc, bằng mọi giá phải thực hiện. Bộ đội công binh, dân công hỏa tuyến và lực lượng thanh niên xung phong đã bám trụ tại cung đèo, ngày đêm phá đá mở đường, tháo gỡ bom mìn, san lấp hố bom. Khi có báo động máy bay, lực lượng làm nhiệm vụ nhanh chóng tản ra trú ẩn; khi địch ngừng ném bom, họ lập tức quay lại mặt đường, tiếp tục khôi phục tuyến giao thông bằng cuốc, xẻng, gỗ và đất đá.
Nhờ tinh thần quyết tâm ấy, quốc lộ 6 qua đèo Pha Đin luôn được duy trì thông tuyến, bảo đảm cho các đoàn xe đạp thồ, pháo binh và các phương tiện vận chuyển vũ khí, đạn dược, xăng dầu, lương thực tiếp tế kịp thời cho bộ đội chủ lực. Đây là một trong những yếu tố quan trọng góp phần tạo nên thắng lợi của Chiến dịch Điện Biên Phủ.
Sau khi chiến dịch kết thúc, để bảo đảm việc chuyển quân, vận chuyển vũ khí và tiếp tế hậu cần, hàng nghìn thanh niên xung phong tiếp tục làm nhiệm vụ tại đèo Pha Đin. Nhiều người trong số họ đã hy sinh trên cung đèo này, để lại những mất mát lớn cho hậu phương và ghi thêm dấu ấn bi tráng vào lịch sử tuyến đường.
Là chứng nhân lịch sử gắn với tinh thần, ý chí chiến đấu bền bỉ của bộ đội công binh, dân công hỏa tuyến và lực lượng thanh niên xung phong trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, năm 2020, đèo Pha Đin được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Tuyến đèo từng là trọng điểm đánh phá trong chiến tranh, nay tiếp tục giữ vai trò là trục giao thông quan trọng, kết nối tỉnh Điện Biên với Sơn La và các tỉnh miền xuôi.
Những khúc cua đột ngột mở ra “tiên cảnh”, tựa sợi dây thừng dài vắt quanh triền núi
Đèo Pha Đin nằm trong nhóm “tứ đại đỉnh đèo” của vùng Tây Bắc, cùng với Ô Quy Hồ, Mã Pí Lèng và Khau Phạ. Cung đèo dài 32km với khoảng 125 khúc cua tay áo, cua chữ A, chữ Z, nhiều đoạn có bán kính cong dưới 15m, tạo ra mức độ thử thách cao đối với người điều khiển phương tiện, đặc biệt là xe máy. Nhìn tổng thể, tuyến đèo có dạng uốn lượn liên tục dọc theo sườn núi, một bên là vách đá, bên còn lại là vực sâu.
Khi di chuyển trên tuyến đèo, người đi đường có thể quan sát được thung lũng Mường Quài, các bản làng nhà sàn nằm rải rác dưới chân đèo, cùng hiện tượng mây mù thường xuyên xuất hiện ở các cao độ khác nhau. Tại khu vực đỉnh đèo, không gian mở rộng với tầm nhìn bao quát khu vực núi rừng xung quanh, ít xuất hiện các khu dân cư.
Pha Đin luôn mang vẻ đẹp riêng theo từng mùa trong năm, đủ sức chinh phục cả những du khách khó tính nhất.
Mùa hè được xem là thời điểm lý tưởng để chinh phục những con dốc đặc trưng của đèo Pha Đin. Thời gian này, khí hậu nơi đây khá mát mẻ, sương mây bảng lảng bao phủ cung đường, mang lại cảm giác dễ chịu, thư thái cho du khách trong suốt hành trình. Trong khi đó, mùa đông lại phù hợp với những người muốn trải nghiệm cái rét đặc trưng của núi rừng vùng cao. Vào mùa đông, thời tiết tại Pha Đin thường có mưa rỉ rả, sương giăng kín khắp các khúc cua. Cảm giác điều khiển phương tiện giữa cái rét căm căm, dừng chân tại điểm cao nhất để ngắm nhìn núi đồi lúc ẩn, lúc hiện trong biển mây để lại nhiều ấn tượng khó phai.
Vào mùa xuân, thảm thực vật tại khu vực đèo Pha Đin phát triển mạnh, nhiều loài cây bản địa ra hoa, trong đó phổ biến là hoa mơ, hoa mận và hoa ban. Các triền núi và sườn đèo được bao phủ bởi thảm thực vật đa dạng, tạo cảnh quan đặc trưng của khu vực Tây Bắc vào thời điểm đầu năm.
Hiện nay, khu du lịch Pha Đin Pass (xã Quài Tở) và khu du lịch Pha Đin Top (xã Bình Thuận) cách nhau 3km, đã trở thành những điểm dừng chân quen thuộc trong hành trình khám phá vòng cung du lịch Tây Bắc.
Trên hành trình vượt đèo, du khách còn có dịp bắt gặp các phiên chợ vùng cao khi đi qua địa phận xã Bình Thuận (tỉnh Sơn La) hoặc xã Quài Tở (tỉnh Điện Biên). Đây là nơi người dân trao đổi nông sản, dược liệu và các sản vật núi rừng, đồng thời tạo thêm điểm dừng chân cho du khách.
Từ đỉnh đèo Pha Đin, du khách có thể di chuyển thuận lợi tới nhiều danh thắng, di tích lịch sử - văn hóa. Trong đó có hang Thẳm Khương - di tích khảo cổ cấp quốc gia với nhiều dấu tích cư trú của người xưa; hang Thẩm Púa - nơi từng được lựa chọn làm Sở Chỉ huy đầu tiên của Chiến dịch Điện Biên Phủ, trước khi quyết định chuyển về Mường Phăng. Ngoài ra, khu vực này còn có suối khoáng nóng Bản Sáng - một điểm đến tiềm năng cho phát triển du lịch nghỉ dưỡng.
Tại khu du lịch Pha Đin Pass, tuyến đường nội khu dài gần một kilômét dẫn tới các điểm ngắm cảnh được trồng hoa theo mùa, tạo cảnh quan sinh thái phù hợp với điều kiện khí hậu vùng cao. Cư dân sinh sống quanh khu vực đỉnh đèo chủ yếu là đồng bào dân tộc Mông. Những năm gần đây, cùng với sự phát triển của du lịch, đời sống kinh tế của người dân từng bước được cải thiện nhờ các mô hình sản xuất nông nghiệp phù hợp với địa hình và khí hậu.
Từ kinh nghiệm thực tế, người dân xã Quài Tở đã tiến hành khoanh vùng quy hoạch cây trồng theo độ cao. Ở khu vực dưới 700m, cây cà phê được lựa chọn trồng tập trung; tại độ cao từ 800-1.000m, cây táo mèo phát triển ổn định; trên 1.000m là vùng trồng sa nhân. Bên cạnh đó, xã mở rộng diện tích trồng mắc-ca và cà phê, hướng tới việc xây dựng các sản phẩm nông nghiệp phục vụ du lịch, từng bước hình thành chuỗi giá trị kinh tế gắn với bản sắc địa phương.
