Bộ tộc duy nhất ở Việt Nam có tập tục ngủ ngồi, đẻ ngồi, hơn 400 năm sống tách biệt hoàn toàn với văn minh loài người

Khoảng những năm 1980, Bộ đội Biên phòng Nghệ An đã phát hiện một tộc người kỳ lạ sinh sống trong vùng lõi Vườn Quốc gia Pù Mát. Với nhiều nỗ lực, họ mới tiếp cận được nhóm người này và từ đó mở ra nhiều câu chuyện ly kỳ, bí ẩn từ các già làng của tộc người Đan Lai.

Vườn Quốc gia Pù Mát - nơi người Đan Lai sinh sống. Ảnh: Bảo điện tử VOV

Tộc người Đan Lai có nguồn gốc từ người Kinh, chủ yếu là dòng họ La. Theo sử sách, sau cuộc phân tranh Lê - Mạc, vùng Nghệ Tĩnh trở thành lãnh địa tranh chấp quyền lực, khiến người dân rơi vào cảnh lầm than. Tại vùng Hoa Quân (nay thuộc Thanh Chương, Nghệ An), một bạo chúa tàn ác bắt dòng họ La phải tìm cho ra "100 cây nứa bằng vàng và một chiếc thuyền chèo liền mái", nếu không sẽ thảm sát cả họ.

Trước yêu cầu phi lý ấy, dòng họ La buộc phải bỏ trốn vào rừng, lánh xa sự truy đuổi và tìm đến thượng nguồn sông Giăng, nơi yên tĩnh và hoang sơ. Tại đây, họ bắt đầu một cuộc sống mới, tách biệt với thế giới bên ngoài và dần hình thành nên bộ tộc Đan Lai.

Theo nhiều nhà nghiên cứu dân gian, chính cuộc chạy trốn bất đắc dĩ này đã khiến tộc người cách ly với đời sống xã hội hơn 400 năm. Họ rơi vào cảnh bần cùng, khốn khó giữa chốn rừng thiêng, nước độc. Để tồn tại và duy trì nói giống của mình, những người con dòng họ La buộc phải quay trở lại kiếp sống hái lượm của thời hồng hoang.

Về nguồn gốc cái tên Đan Lai, “Đan” là ý muốn chỉ tộc người xuất phát ở làng Đan Nhiệm, còn “Lai” mang ý nghĩa là mọi thứ, kể cả con người, tiếng nói, phong tục đều đã bị “lai tạp”. Đây là lý do giải thích vì sao tiếng nói của tộc người này là một thứ thổ âm lai tạp giữa Mường - Việt ngữ cổ. Bị cách biệt với thế giới bên ngoài hàng trăm năm nên họ dần hình thành những phong tục, lối sống rất khác lạ.

Phong tục "đẻ ngồi"

Trước đây, với quan niệm “trời sinh voi trời sinh cỏ” nên người Đan Lai sống phóng khoáng như núi rừng, cỏ cây. Mỗi cặp vợ chồng cưới nhau từ khi mới 13-14 tuổi nên bình quân họ có từ 4 đến 6 người con, cá biệt có cặp vợ chồng sinh tới 13 đứa con.

Dân số ít ỏi khiến cho những chuyện như con cháu trong cùng dòng họ lấy nhau, sinh con đẻ cái không phải là chuyện xa lạ. Đến ngày chuyển dạ, một mình họ phải vào rừng vượt cạn, đẻ trong tư thế ngồi tại một cái chòi tạm giữa rừng.

Đứa trẻ vừa lọt lòng mẹ, dù nắng mưa, sương gió, dù giá rét căm căm, người mẹ vẫn phải mang con xuống dòng nước Khe Khặng tắm 3 lần. Đứa trẻ nào có thể sống sót vượt qua 3 lần tắm ấy, dù cho da dẻ tím tái, khóc lóc ngặt nghẽo thì mới được mang về nhà nuôi.

Không bao giờ nằm ngủ

Tập tục ngủ ngồi của người Đan Lai. Ảnh: Tạp chí Người Đưa Tin

Trước đây, tộc người Đan Lai có tập tục lạ lùng là không bao giờ ngủ nằm. Tục ngủ ngồi ăn sâu vào máu thịt từ người già đến trẻ con, trở thành thói quen của tất cả mọi người. 

Những già làng giải thích, hồi xưa sống du canh du cư, cứ dựng lán bằng lá cây, khi nào lá chuyển qua màu vàng lại dời đi nơi khác. Sống trong rừng nhiều thú dữ, lại sợ quan quân truy đuổi nên tổ tiên họ phải ngủ ngồi.

Khi ngủ ngồi họ có thể gục mặt xuống đầu gối hoặc có thể dùng một hoặc hai chiếc gậy, nắm tay trên đầu gậy và gục mặt xuống ngủ. Trước mặt luôn là đống lửa vừa để sưởi ấm vừa soi rọi ánh sáng. Lâu dần thành thói quen, cho đến tận bây giờ, ngủ ngồi đã thành một tập tục của tộc người Đan Lai.

Ngoài ngủ ngồi, người Đan Lai còn có tục ngủ trên cây. Mỗi khi vào rừng săn thú hoặc đào củ mài củ sắn muộn quá không về được thì họ leo lên cây lội lớn dùng những que củi lớn bắc kê thành lán rồi ngủ ngồi để đối phó với thú dữ.

Quan niệm “chết là hết”

Bởi quan niệm trên, việc tổ chức tang ma của người Đan Lai hết sức đơn giản, không có việc cúng bái rình rang và cũng không có truyền thống tổ chức lễ giỗ hàng năm. Trước khi đưa người đã khuất đi chôn, người Đan Lai phải thực hiện nghi thức chia của. Họ quan niệm, của cải trong nhà phải chia đều cho nhau, trai cũng như gái, kể cả đối với người đã khuất.

Nhằm ổn định và bảo tồn nòi giống người Đan Lai, năm 2007, 42 hộ dân đầu tiên đã được ra khỏi rừng, đến nơi ở mới ở xã Thạch Ngàn (huyện Con Cuông), cách chỗ ở cũ khoảng 60km. Người dân được xây nhà, cấp ruộng nước, đất rừng và được trợ cấp gạo ăn trong 1 năm.

Khu tái định cư của đồng bào Đan Lai ở bản Kẻ Tắt, xã Thạch Ngàn. Ảnh: Báo Dân tộc và Phát triển

Năm 2019, 35 hộ tiếp theo đã được định cư ở bản Kẻ Tắt, xã Thạch Ngàn. 30 hộ còn lại ở lại bản Cò Phạt nhưng sẽ được đầu tư hạ tầng điện, đường, trường, trạm… để làm điểm du lịch sinh thái.

Dù cuộc sống bên ngoài đang thay đổi từng ngày, từng giờ, nhưng bản làng của người Đan Lai vẫn giữ nguyên nét hoang sơ. Người Đan Lai sống trong những nếp nhà sàn, đời sống chủ yếu là tự cung tự cấp. Nhiều người từ khi sinh ra đến khi trưởng thành cũng chưa từng ra khỏi bản. Đời sống kinh tế của người Đan Lai dựa chủ yếu vào trồng trọt, chăn nuôi manh mún, đánh bắt cá trên sông Giăng.