5 nhóm đối tượng được đề xuất hưởng Quỹ Học bổng Quốc gia
(Thị trường tài chính) - Nguồn lực của Quỹ sẽ được đa dạng hóa, kết hợp giữa ngân sách Nhà nước, đóng góp của doanh nghiệp, xã hội hóa và tài trợ quốc tế.
Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT) vừa đề xuất thành lập Quỹ Học bổng Quốc gia duy nhất nhằm thực hiện chiến lược quốc gia về đào tạo và trọng dụng nhân tài, thu hút người giỏi, giữ chân nhân lực chất lượng cao, đồng thời ngăn chặn hiệu quả tình trạng “chảy máu chất xám”.
Theo Vụ Giáo dục Đại học, hệ thống học bổng tại Việt Nam hiện đang tồn tại tình trạng phân tán và thiếu đồng bộ, do được triển khai bởi nhiều cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và các đề án riêng lẻ của Chính phủ. Việc thiếu một chiến lược tổng thể khiến nguồn lực bị chia nhỏ, chưa hình thành được thương hiệu học bổng quốc gia đủ mạnh để cạnh tranh, thu hút và nuôi dưỡng nhân tài trong nước cũng như quốc tế.
Bên cạnh đó, nhiều chương trình học bổng hiện nay chưa bao phủ toàn diện, khiến không ít học sinh, sinh viên, nhà khoa học trẻ tài năng nhưng có hoàn cảnh khó khăn hoặc đang theo học các ngành đặc thù như khoa học cơ bản, nghệ thuật, văn hóa, chưa được tiếp cận cơ hội hỗ trợ phù hợp.
Cơ chế ràng buộc và trọng dụng sau đào tạo, nhất là với học bổng du học, còn yếu, làm trầm trọng thêm hiện tượng nhân tài ra nước ngoài rồi không trở về. Việc phụ thuộc chủ yếu vào ngân sách Nhà nước cũng khiến quy mô học bổng bị giới hạn, quy trình cấp phát nặng tính hành chính và thiếu linh hoạt.
Từ thực tế đó, Vụ Giáo dục Đại học khẳng định cần thiết phải thành lập một Quỹ Học bổng Quốc gia duy nhất, hoạt động theo mô hình hiện đại, tập trung và linh hoạt. Quỹ sẽ là công cụ chính sách quan trọng trong chiến lược phát triển nhân tài, khắc phục những hạn chế cố hữu của hệ thống hiện nay.
Theo đề xuất, Quỹ sẽ được thành lập dưới hình thức quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách, hoạt động không vì lợi nhuận, do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và ban hành điều lệ. Cơ cấu tổ chức bao gồm Hội đồng Quản lý Quỹ (định hướng chiến lược, giám sát hoạt động), Ban Giám đốc (điều hành, triển khai), Hội đồng Khoa học (xét duyệt hồ sơ công bằng, chuyên nghiệp) và Ban Kiểm soát (giám sát tài chính, đảm bảo minh bạch).
Nguồn lực của Quỹ sẽ được đa dạng hóa, kết hợp giữa ngân sách Nhà nước, đóng góp của doanh nghiệp, xã hội hóa và tài trợ quốc tế. Cơ chế vận hành hướng tới tính minh bạch, ứng dụng công nghệ số trong quản lý hồ sơ, đồng thời thiết lập hệ thống cam kết phục vụ sau đào tạo, kết nối người nhận học bổng với các bộ, ngành và doanh nghiệp để nhân tài được trọng dụng đúng năng lực.
Vụ Giáo dục Đại học cũng đề xuất 5 nhóm học bổng chính do Quỹ cấp phát:
Thứ nhất, học bổng toàn phần hoặc bán phần cho học sinh, sinh viên tài năng ở mọi lĩnh vực, dựa trên thành tích học tập, năng khiếu đặc biệt hoặc kết quả thi vượt trội.
Thứ hai, học bổng cho học sinh, sinh viên thuộc vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số và đối tượng chính sách, nhằm đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục, thể hiện tinh thần “không ai bị bỏ lại phía sau”.
Thứ ba, học bổng cho sinh viên xuất sắc tại các trường đại học trọng điểm, ngành ưu tiên như khoa học cơ bản, công nghệ lõi, kỹ thuật cao, y dược và sư phạm.
Thứ tư, học bổng theo đặt hàng của Chính phủ, phục vụ đào tạo nhân lực chất lượng cao cho các lĩnh vực chiến lược, công nghệ mới nổi, an ninh – quốc phòng và phát triển kinh tế – xã hội.
Thứ năm, học bổng du học và nghiên cứu sau đại học ở nước ngoài, kế thừa và phát triển các đề án hiện có, cử học viên tham gia chương trình thạc sĩ, tiến sĩ, sau tiến sĩ tại các trường đại học hàng đầu thế giới trong những lĩnh vực Việt Nam đang cần nhân lực cấp thiết.
Việc thành lập và vận hành hiệu quả Quỹ Học bổng Quốc gia, theo Vụ Giáo dục Đại học, sẽ tạo cú hích mạnh mẽ cho phong trào học tập, nghiên cứu và phát triển nhân tài. Quỹ không chỉ góp phần thu hút học sinh, sinh viên giỏi vào các ngành trọng điểm mà còn khơi dậy tinh thần cống hiến, đổi mới sáng tạo, thúc đẩy các trường đại học nâng cao chất lượng đào tạo, cải tiến chương trình và tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh.
Bên cạnh ý nghĩa học thuật, Quỹ còn hướng đến mục tiêu lâu dài là hình thành đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học và nhà quản lý tinh hoa, được bồi dưỡng trong nước và quốc tế, xây dựng mạng lưới nhân tài Việt toàn cầu. Với chính sách “trải thảm đỏ” cùng cơ chế ràng buộc sau đào tạo, Quỹ được kỳ vọng sẽ biến “chảy máu chất xám” thành “thu hút chất xám”, đưa Việt Nam trở thành trung tâm tri thức năng động của khu vực.
Vụ Giáo dục Đại học kiến nghị Quốc hội và Chính phủ sớm ban hành nghị quyết hoặc nghị định thành lập Quỹ Học bổng Quốc gia với cơ chế đặc thù về tổ chức, tài chính và hoạt động; đồng thời bố trí ngân sách khởi tạo ban đầu để Quỹ có thể nhanh chóng đi vào vận hành. Các bộ, ngành liên quan được đề nghị phối hợp xây dựng cơ chế tài chính, thuế, đầu tư và chính sách sử dụng nhân lực sau đào tạo, bảo đảm tính khả thi và hiệu quả lâu dài.
Cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội cũng được khuyến khích đồng hành, đóng góp nguồn lực và trí tuệ để Quỹ trở thành biểu tượng của khát vọng phát triển và tinh thần trọng dụng nhân tài Việt Nam.
“Đầu tư cho con người là đầu tư cho tương lai. Với quyết tâm chính trị và sự đồng thuận xã hội, Quỹ Học bổng Quốc gia sẽ trở thành bệ phóng cho những tài năng Việt Nam bay cao, bay xa, góp phần xây dựng đất nước hùng cường và thịnh vượng”, Vụ Giáo dục Đại học nhấn mạnh.
