WSJ: Cú sốc đất hiếm có lợi cho ông Trump, Trung Quốc đã đi sai nước cờ?

Trong khi cuộc chiến thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump từng khiến các đồng minh lâu năm xa lánh và tạo cơ hội cho Trung Quốc lôi kéo thế giới, thì giờ đây, chính chiến thuật cứng rắn về đất hiếm của Bắc Kinh lại đang gây ra phản ứng ngược.

Quyết định của Trung Quốc công bố các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chưa từng có đối với chuỗi cung ứng đất hiếm đã chi phối các cuộc họp tại hội nghị thường niên của các nhà lãnh đạo kinh tế toàn cầu ở Washington tuần này.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã ám chỉ về một liên minh mới nổi, cho biết các quan chức Mỹ đang "trao đổi với các đồng minh châu Âu, Úc, Canada, Ấn Độ và các nền dân chủ châu Á" để đưa ra một phản ứng đầy đủ.

Phản ứng mạnh mẽ cũng đến từ các đối tác. Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản Katsunobu Kato kêu gọi nhóm G7 cùng "đoàn kết và ứng phó" với động thái của Trung Quốc, trong khi người đồng cấp Đức lại đề cập đến khả năng khối này sẽ có phản ứng chung.

Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer cảnh báo rằng phạm vi hạn chế "không thể tưởng tượng nổi" mà Trung Quốc áp dụng có thể làm tắc nghẽn nguồn cung cấp mọi thứ, từ hệ thống trí tuệ nhân tạo đến đồ gia dụng.

Ông Greer chỉ ra rằng, ngay cả hoạt động buôn bán điện thoại thông minh giữa Hàn Quốc và Úc, hay việc ô tô do Mỹ sản xuất được vận chuyển đến Mexico, đều có thể bị tê liệt. "Rõ ràng là cả chúng tôi lẫn các đồng minh đều sẽ không chấp nhận hệ thống như vậy", ông nói.

Tất cả những điều này đánh dấu một bước ngoặt đột ngột so với sáu tháng trước, khi Chủ tịch Tập Cận Bình còn kêu gọi các nước đoàn kết chống lại mức thuế quan cao nhất của Mỹ kể từ Thế chiến II.

Cho dù đây là một tính toán sai lầm của Bắc Kinh – hay một nỗ lực chớp thời cơ của một siêu cường đang hăm hở kiểm soát các chuỗi cung ứng quan trọng – thì cuộc đối đầu này đánh dấu một bước thụt lùi cho nỗ lực xây dựng mối quan hệ của Trung Quốc trên trường quốc tế.

Ông Christopher Beddor, phó Giám đốc nghiên cứu Trung Quốc tại Gavekal Dragonomics, nhận định: "Rủi ro lớn nhất là chính phủ Trung Quốc đang hành động quá tay. Việc phá vỡ chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu có thể tạo ra ấn tượng rằng Bắc Kinh đang gây tổn hại cho nhiều quốc gia mà không có lý do rõ ràng".

Về phía Trung Quốc, ông Ngô Tân Ba, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ thuộc Đại học Phục Đán tại Thượng Hải, đã cố gắng hạ thấp tác động, cho rằng các quốc gia có quan hệ thương mại tốt với Bắc Kinh sẽ không phải là mục tiêu của các biện pháp kiểm soát mới.

"Điều này thực sự mang lại cho Trung Quốc nhiều đòn bẩy hơn để đảm bảo các đồng minh khác của Mỹ sẽ không nhảy vào giúp Mỹ gây áp lực lên Trung Quốc", ông Ngô nhận định.

Tuy nhiên, thực tế đối với Chủ tịch Tập Cận Bình là sách lược mới của ông gần giống với sách lược mà Washington đã xây dựng trong thập kỷ qua, dựa vào các công cụ bao gồm kiểm soát xuất khẩu, danh sách thực thể và lệnh trừng phạt.

Nhờ thế mạnh đàm phán dựa vào đất hiếm, Trung Quốc đang áp dụng cách tiếp cận của Mỹ và tiến xa hơn nữa. Ngày 16/10, Bộ trưởng Thương mại Vương Văn Đào đổ lỗi cho hành động của Mỹ đã làm xấu đi quan hệ song phương, nhấn mạnh rằng các động thái của Mỹ "gây tổn hại nghiêm trọng đến lợi ích của Trung Quốc”.

Đáp lại, Mỹ đang đẩy mạnh nỗ lực tự chủ và đa dạng hóa nguồn cung.

Đất hiếm cô đặc được sản xúat ở nhà máy   MP Materials Corp. ở Mountain Pass, bang California

Ông Greer cho biết Mỹ "có khả năng" sẽ mua cổ phần của các công ty đất hiếm khác để tăng khả năng tiếp cận các khoáng sản này. Chính quyền Trump đã đồng ý đầu tư 400 triệu USD vào MP Materials Corp. để tài trợ cho một nhà máy sản xuất nam châm đất hiếm và gần đây cho biết sẽ nắm giữ 10% cổ phần của công ty Trilogy Metals Inc. của Canada.

"Có một bộ phận cần phải chế tạo nam châm và chúng tôi muốn có thể đưa càng nhiều nam châm trở lại bờ càng tốt," ông Greer khẳng định.

Bắc Kinh cũng có thể sẽ thận trọng hơn trong việc thể hiện quá nhiều ảnh hưởng, vì nền kinh tế của họ phụ thuộc vào ngành sản xuất toàn cầu lành mạnh.

Đối với chủ tịch Tập Cận Bình, rủi ro lớn hơn là các chính phủ lo sợ về những gì Bắc Kinh có thể làm tiếp theo khi tìm cách đa dạng hóa ngoài các khoáng sản quan trọng.

Bà Alicia Garcia Herrero, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương tại Natixis, cho biết một khi các quốc gia bắt đầu xem xét lại chiến lược cung cấp đất hiếm, họ có thể chuyển hướng sang các lĩnh vực khác mà Trung Quốc cũng đang thống trị. "Nếu điều này xảy ra, tổn thất cuối cùng sẽ rất, rất lớn đối với Trung Quốc," bà nói thêm.

Hiện tại, nhiều nước phương Tây vẫn cố gắng cân bằng quan hệ với Bắc Kinh. Tuy nhiên, các động thái gần đây, như việc EU cân nhắc buộc các công ty Trung Quốc phải chuyển giao công nghệ hay quyết định của Hà Lan kiểm soát Nexperia, cho thấy Trung Quốc có thể gặp bất lợi khi các quốc gia khác buộc phải lựa chọn.

Ông Scott Kennedy, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington, cảnh báo: nếu Washington và Bắc Kinh tiếp tục sử dụng lợi thế kinh tế của mình làm vũ khí, cả hai đều có thể sẽ xa lánh thế giới. Ông cho biết, điều đó có thể dẫn đến việc "những nước khác quyết định tiếp tục nỗ lực xây dựng lại trật tự dựa trên luật lệ" — mà không có Trung Quốc hoặc Mỹ.

Tham khảo Wall Street Journal (WSJ)