Phát hiện mỏ đất hiếm trị giá 62 tỷ USD, Mỹ - Trung ráo riết tranh giành
(Thị trường tài chính) - Một “mặt trận” mới trong cuộc đua khoáng sản toàn cầu đang hình thành ở châu Phi.
Kenya đang nổi lên như một điểm nóng mới trong cuộc đua toàn cầu giành quyền kiểm soát khoáng sản chiến lược, khi ngọn đồi Mrima, khu rừng rộng 157 hecta ở bờ Nam nước này, được xác định là một trong những mỏ đất hiếm giàu nhất châu Phi, với trữ lượng ước tính có giá trị tới hơn 62 tỷ USD.
Theo các nghiên cứu trước đây của công ty Cortec Mining Kenya (thuộc tập đoàn Pacific Wildcat Resources có trụ sở tại Anh và Canada), Mrima Hill chứa niobium cùng nhiều loại khoáng chất quan trọng dùng trong luyện thép, hàng không, và công nghệ năng lượng sạch.
Phát hiện này ngay lập tức thu hút sự chú ý của các cường quốc đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược, vốn lâu nay phụ thuộc nặng vào Trung Quốc.
Tháng 6 vừa qua, Marc Dillard, quyền đại sứ Mỹ tại Kenya, đã đích thân tới Mrima Hill, một động thái được xem là phần trong chiến lược ngoại giao khoáng sản của Washington tại châu Phi. Trong khi đó, tờ South China Morning Post đưa tin, nhiều người Trung Quốc đã cố gắng tiếp cận khu vực này nhưng bị lực lượng địa phương ngăn lại.
Cùng lúc, các công ty khai khoáng từ Úc như RareX và Iluka Resources cũng tuyên bố kế hoạch khảo sát khu vực, khiến Mrima Hill trở thành tâm điểm của làn sóng đầu tư và đầu cơ đất đai ven biển.
Người dân lo mất đất, mất di sản
Sự quan tâm đột ngột của thế giới khiến cộng đồng người Digo sinh sống quanh Mrima Hill lo sợ bị di dời hoặc không được chia sẻ lợi ích từ khai thác khoáng sản.
Với họ, Mrima Hill không chỉ là một ngọn đồi chứa kho báu trong lòng đất mà còn là thánh địa văn hóa, nơi có các đền thờ cổ, cây thuốc, và mộ tổ tiên. Nhiều người vẫn dựa vào đất đai màu mỡ quanh đó để canh tác, dù hơn một nửa dân số khu vực đang sống dưới mức nghèo.
“Người ta đến đây với những chiếc xe lớn, nhưng chúng tôi đuổi họ đi”, Juma Koja, một người gác rừng, nói. “Chúng tôi không muốn lại bị bóc lột”.
Người dân lo ngại khai thác quy mô lớn sẽ kéo theo di dời, tàn phá môi trường và xóa sổ bản sắc văn hóa, tái diễn “vết xe đổ” trong lịch sử khai thác tài nguyên của Kenya.
Tuy nhiên, vẫn có những người nhìn thấy cơ hội. “Tại sao chúng ta phải chết trong nghèo khó khi có cả kho báu dưới chân mình?”, bà Domitilla Mueni, một nông dân, chia sẻ khi đang cải tạo đất để đón đầu làn sóng đầu tư có thể đến.
Ngành khai khoáng đầy tranh cãi của Kenya
Kenya từng nhiều lần vướng tranh chấp giữa chính phủ và nhà đầu tư.
Năm 2013, chính phủ thu hồi giấy phép của Cortec Mining do “vi phạm quy trình cấp phép” và lo ngại môi trường. Công ty này tố cáo họ bị rút giấy phép vì từ chối hối lộ cho Bộ trưởng Mỏ thời điểm đó - cáo buộc mà quan chức liên quan phủ nhận.
Sau hàng loạt tranh chấp pháp lý, chính phủ Kenya áp dụng lệnh tạm dừng cấp phép khai thác mới từ năm 2019 để siết chặt quản lý và chống tham nhũng.
Giờ đây, khi nhu cầu đất hiếm tăng mạnh và Trung Quốc hạn chế xuất khẩu, Kenya đang mở cửa trở lại. Bộ Mỏ nước này vừa công bố gói cải cách “mạnh tay”, gồm ưu đãi thuế, cơ chế cấp phép minh bạch và hệ thống đăng ký điện tử, với mục tiêu nâng đóng góp ngành mỏ từ 0,8% lên 10% GDP vào năm 2030.
Châu Phi định vị lại vai trò trong cuộc chuyển dịch xanh
Không chỉ Kenya, nhiều quốc gia châu Phi đang điều chỉnh chính sách để tận dụng “làn sóng khoáng sản xanh”.
Từ đồng và cobalt ở Zambia, lithium ở Namibia, đến đất hiếm tại Congo, lục địa đen đang trở thành mắt xích trọng yếu của chuỗi cung ứng năng lượng sạch toàn cầu.
“Có một ảo tưởng rằng khai khoáng là con đường dễ dàng để giàu có”, Giáo sư Daniel Weru Ichang’i, chuyên gia địa chất kinh tế Đại học Nairobi nhận định. “Nhưng nếu Kenya muốn hưởng lợi thật sự, cần chống tham nhũng, củng cố thể chế và đặt lợi ích quốc gia lên trên hết”.
Để tránh lặp lại kịch bản “đào tài nguyên – nhận nghèo đói”, Liên minh châu Phi đã thông qua Chiến lược Khoáng sản Xanh, khuyến khích các nước chế biến và sản xuất trong nước thay vì chỉ xuất khẩu nguyên liệu thô.
Trong khuôn khổ Hiệp định Thương mại Tự do Lục địa châu Phi (AfCFTA), các chính phủ đang tìm cách liên kết các nền kinh tế qua chuỗi giá trị khu vực, thúc đẩy thương mại nội khối về sản phẩm khoáng sản.
Nhiều quốc gia đã áp dụng lệnh hạn chế xuất khẩu khoáng sản chưa qua chế biến, nhằm kéo dòng đầu tư vào công nghiệp tinh luyện và sản xuất tại chỗ, bước đi được coi là lời tuyên bố mạnh mẽ rằng châu Phi không còn muốn là “kho nguyên liệu” của thế giới, mà là người chơi chủ động trong kỷ nguyên năng lượng mới.
Theo BI Africa
