Nữ GS vừa nhận giải thưởng Đặc biệt của tỷ phú Phạm Nhật Vượng: Có nghiên cứu lịch sử về ung thư vú, ngưỡng mộ sự kiên cường của Việt Nam
(Thị trường tài chính) - Bà là người đầu tiên chứng minh ung thư vú có yếu tố di truyền trong một số gia đình, xuất phát từ các đột biến trên gen BRCA1 do bà trực tiếp xác định.
Tại Lễ trao giải VinFuture 2025, Giải Đặc biệt dành cho nhà khoa học nữ được trao cho Giáo sư Mary-Claire King nhờ phát hiện gen BRCA1 - loại gen có liên quan đến ung thư vú và ung thư buồng trứng.
Đây là hạng mục giải thưởng quan trọng nhằm tôn vinh các nhà khoa học nữ có đóng góp nổi bật cho tiến bộ khoa học toàn cầu, những người tạo động lực cho hành trình đổi mới của nhân loại.
Phát biểu nhận giải, Giáo sư Mary-Claire King xúc động chia sẻ: “50 năm trước, lúc đó có lẽ là không tưởng cho một công dân Mỹ thế hệ tôi có thể tin là điều này sự thực, nhưng tôi đã ở đây. Tôi vinh dự nhận giải thưởng này, thay mặt tất cả chúng tôi - những người đã nỗ lực để có thể phòng ngừa ung thu vú và buồng trứng cho nhiều phụ nữ”.
Bà cũng nói thêm: “Tôi bất ngờ vì nhận được giải thưởng dành riêng cho nhà khoa học nữ, bởi chẳng phải các phát kiến của nhà khoa học nữ cũng như như nam? Mọi nhà khoa học đều như nhau, những thành công của chúng tôi và nhà khoa học khác. Chúng ta - những phụ nữ đang làm được, khuyến khích người trẻ và nhà khoa học nữ trẻ theo bước chúng tôi trên hành trình này”.
Bà Mary-Claire King hiện là Giáo sư của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ tại Đại học Washington, Seattle. Bà là người đầu tiên chứng minh ung thư vú có yếu tố di truyền trong một số gia đình, xuất phát từ các đột biến trên gen BRCA1 do bà trực tiếp xác định.
Ngoài nghiên cứu về ung thư vú và ung thư buồng trứng di truyền, bà còn theo đuổi những lĩnh vực như cơ sở di truyền học của bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn di truyền ở trẻ em và tiến hóa loài người. Mary-Claire King đồng thời là người tiên phong sử dụng giải trình tự DNA phục vụ các hoạt động nhân quyền.
Những đóng góp của bà được ghi nhận rộng rãi khi Giáo sư Mary-Claire King được bầu vào Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ, Viện Hàn lâm Nghệ thuật và Khoa học Hoa Kỳ, Viện Y học, Hội Triết học Hoa Kỳ và trở thành thành viên nước ngoài của Viện Hàn lâm Khoa học Pháp.
Bà từng tham gia nhiều hội đồng chuyên môn quan trọng, trong đó có Ủy ban Cố vấn cho Giám đốc Viện Y tế Quốc gia (NIH), Ủy ban Quốc gia về Ung thư Vú thuộc Ban Ung thư của Tổng thống Mỹ, và từng giữ chức Chủ tịch Hiệp hội Di truyền học Người Hoa Kỳ.
Sự nghiệp của bà gắn liền với nhiều giải thưởng lớn như Giải Di truyền học của Quỹ Gruber, Giải Dan David (Israel), Giải Shaw (Hồng Kông), Giải Lasker và Huân chương Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ.
Dấu ấn quan trọng nhất trong nghiên cứu của Giáo sư King là việc xác định vị trí gen BRCA1 trên NST số 17 vào năm 1990. Phát hiện này mở đường cho các xét nghiệm đột biến giúp dự báo nguy cơ ung thư, tạo nên bước chuyển quan trọng trong phòng ngừa, từ điều trị khi mắc bệnh sang sàng lọc chủ động.
Nhiều thập kỷ qua, công trình này đã hỗ trợ hàng trăm nghìn phụ nữ trên thế giới phát hiện sớm ung thư vú, góp phần giảm đáng kể nguy cơ tử vong. Cùng với BRCA2, khám phá của bà về cơ chế di truyền đã đặt nền móng cho các phương pháp chẩn đoán và điều trị ung thư vú hiện đại.
Trong những nghiên cứu gần đây, bà phát triển công nghệ bộ gen mới nhằm phát hiện những dạng đột biến không thể nhận diện bằng kỹ thuật hiện tại, phục vụ Nghiên cứu Ung thư Vú New York (NYBCS). Công nghệ này giúp hoàn thiện hướng dẫn sàng lọc cho các gia đình có nguy cơ cao, xác định những người mang yếu tố di truyền trước khi ung thư hình thành.
Nghiên cứu tập trung tìm hiểu nguyên nhân ung thư vú di truyền ở phụ nữ gốc Do Thái châu Âu và mở rộng sang các nhóm tổ tiên khác. Bằng phương pháp giải trình tự đọc dài, nhóm của bà đã phát hiện những đột biến hiếm nằm trong vùng DNA không xuất hiện ở xét nghiệm chuẩn, một số trong đó làm gián đoạn các gen quan trọng liên quan đến ung thư vú. Nhóm nghiên cứu cũng đánh giá các biến đổi hiếm quanh gen thụ thể estrogen (ESR1), có thể ảnh hưởng đến cách gen được kích hoạt và liên quan tới bệnh trong những gia đình nhất định.
Sự xuất hiện của Giáo sư Mary-Claire King tại VinFuture mang dấu ấn đặc biệt. Theo bài phỏng vấn đăng trên báo Dân Trí, bà từng là sinh viên Mỹ tham gia các phong trào phản đối chiến tranh tại Việt Nam vào thập niên 1970.
Cũng trong bài phỏng vấn này, nhà khoa học Mỹ chia sẻ: “Sâu xa đâu đó, tôi bị ấn tượng bởi sự kiên cường của con người Việt Nam. Đó có lẽ là lý do tôi yêu mến và quay trở lại nơi này nhiều lần”.
Đây là lần thứ 4 bà đến Việt Nam, trong bối cảnh chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ trong nước. Theo bà, giải thưởng VinFuture là minh chứng cho việc Việt Nam đang trở thành một trung tâm quốc tế trong tôn vinh khoa học phục vụ nhân loại.
| Giải thưởng VinFuture được Vingroup sáng lập vào năm 2020 nhằm tôn vinh những thành tựu khoa học - công nghệ mang tính đột phá, có khả năng tạo ra tác động tích cực và sâu rộng đối với đời sống con người. Tổng giá trị giải thưởng lên tới 4,5 triệu USD (hơn 118 tỷ đồng), bao gồm giải thưởng chính (Grand Prize) trị giá 3 triệu USD và ba giải đặc biệt trị giá 500.000 USD mỗi giải. Ba giải này dành cho các nhà khoa học nữ, những nhà nghiên cứu đến từ các quốc gia đang phát triển và các nhà khoa học đạt thành tựu nổi bật trong các lĩnh vực mới. Mỗi mùa giải VinFuture đều chứng kiến sự quy tụ của nhiều trí tuệ hàng đầu thế giới. Tuần lễ Khoa học - Công nghệ VinFuture 2025 diễn ra từ ngày 02 đến 06/12/2025, không chỉ nhằm vinh danh các phát kiến mang tính cách mạng mà còn tạo nên một diễn đàn để các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực trao đổi, truyền cảm hứng và kết nối với cộng đồng khoa học cũng như công chúng Việt Nam. Với chủ đề “Cùng vươn mình, cùng thịnh vượng”, chương trình năm 2025 hướng đến những nội dung mang tính quyết định đối với tương lai nhân loại như y sinh, nông nghiệp, robot và tự động hóa thông minh, môi trường và trí tuệ nhân tạo (AI). VinFuture 2025 ghi nhận hơn 1.700 hồ sơ từ hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ - gấp 2,8 lần mùa 1 cho thấy uy tín và sức lan tỏa ngày càng mạnh mẽ của giải thưởng. |
