Những bản giao hưởng hoang dã của Thiên Cấm Sơn
(Thị trường tài chính) - Thiên Cấm Sơn – ngọn núi cao trồi lên giữa đồng bằng An Giang – thường được gắn mác “thủ phủ hành hương”. Nhưng dưới tiếng chuông chùa, rừng già vẫn ngân một thứ âm nhạc khác: 178 loài cây đan lá thành bè trầm, thằn lằn đặc hữu gảy nhịp trên mặt đá ấm, còn mỏ chim rừng khắc những nốt cao vút hòa vào bức họa mây ngàn.
Hệ thực vật: bảo tàng sống trên nền đá granit
Khởi sinh từ vụ phun trào cách đây 100 triệu năm, đá granit Núi Cấm giàu vi khoáng, tạo “giá thể” cho một bảo tàng thực vật hiếm hoi của đồng bằng sông Cửu Long. Khảo sát mùa khô 2016 thống kê 49 loài thực vật bậc cao thuộc 29 họ; bản cập nhật 2024 nâng con số lên 102 loài/57 họ. Khoảng 67 % trong đó được cộng đồng Khmer dùng làm dược liệu, từ Dây gắm (Gnetum montanum) giảm đau khớp đến Cỏ mực (Eclipta prostrata) cầm máu. Đặc biệt, sườn phía tây vẫn còn các cá thể trầm hương (Aquilaria crassna) – loài cực nguy cấp, giá tinh dầu đắt hơn vàng.
Bò sát – lưỡi chớp trong khe đá
Khi bóng tối trùm lên, đá granit giữ hơi ấm và “đánh thức” Cyrtodactylus septimontium – thằn lằn chân cong đặc hữu dãy Bảy Núi, chỉ vừa được khoa học mô tả năm 2019. Thấp hơn, Cnemaspis nuicamensis (gecko đá Núi Cấm) bò như họa tiết sống trên mặt đá sẫm. Cùng với khả năng tồn tại của rắn King Cobra (hổ mang chúa), Mekong Mud Snake (rắn bùn sông Mê Kong) và hơn chục loài bò sát khác, Núi Cấm trở thành “điểm nóng” đa dạng bò sát số 1 đồng bằng: vừa có suối mát, vừa lưng chừng rừng kín, lại đủ khoáng chất giúp vảy bò sát canxi hóa bóng khỏe.
Bản hòa ca trên tầng mây
Hiện tại chưa có tuyến đếm chim chính thức, nhưng giới săn ảnh rỉ tai nhau rằng cao độ 450–550 m là “đài quan sát di cư mini”. Tháng 3, bạn có thể nghe tiếng của Hút mật họng tím (Cinnyris jugularis) hòa cùng vòng cánh Ó mật phương Đông lượn hút gió nóng. Ngay tán thấp, biết đâu lại thấy Bulbul má xám vừa rỉa quả sung núi vừa gieo hạt qua phân – dịch vụ “hậu cần sinh thái” không tốn một đồng nhưng vô giá cho tái sinh rừng.
Trong mùa ẩm, Micryletta erythropoda (Nhái bầu chân đỏ) điểm nhịp “hợp xướng lưỡng cư” ở các vũng lá già. Ấu trùng nở theo dòng lá rụng đổ về suối, rồi vút lên làm mồi cho chim di cư như Siberian Rubythroat (Cổ đỏ Siberia) ghé trú đông. Chuỗi thức ăn ấy chuyển năng lượng trơn tru qua từng cơn mưa lớn, chứng minh hệ sinh thái Núi Cấm là sự chuyển giao mượt mà chứ không phải tổ khúc rời rạc.
Kết nối dữ liệu bằng cộng đồng
Điểm độc đáo ở Núi Cấm không chỉ là loài lạ mà là mật độ giao cắt vi sinh – đa ngành. Độ dốc 30 45 ° tạo vi đai khí hậu thu nhỏ: dưới chân – đồng cỏ khô xen cây rừng nhiệt đới, lên 300 m – rừng thứ sinh chằng chịt dây leo, lên cao hơn – rừng kín tán lá, rong rêu và địa y phủ đá. Sự thay đổi dốc đứng này cho phép nhà nghiên cứu “đọc” tác động biến đổi khí hậu trong cự ly 3 km.
Nhờ đó, núi Cấm nên được triển khai làm trạm “micro GLOBE” – mạng lưới cảm biến giá rẻ do sinh viên địa phương quản lý, theo dõi nhiệt – ẩm – âm thanh côn trùng để dựng siêu dữ liệu thời gian thực. Đây là tiền đề phát triển tour citizen science: du khách cắm trại, đặt bẫy camera hồng ngoại, gửi ảnh qua ứng dụng; mỗi cú chụp chính là thêm một datapoint cho bản đồ phân bố loài. Khi dữ liệu mở, kế hoạch bảo tồn bỗng có “partiture” (bản tổng phổ) rõ ràng thay vì cảm tính.
Thiên Cấm Sơn, mỏm cao duy nhất của đồng bằng vượt qua 700 m, là “phòng thí nghiệm tự nhiên” để đo lường phục hồi: thử đề xuất trồng thêm Dầu song nàng (Dipterocarpus alatus) ở sườn tây, quan sát tiềm năng thu hút tăng trưởng sinh học trong 2 năm – chỉ số sẽ do mạng cảm biến GLOBE ghi nhận đảm bảo kết quả trực quan không cần qua phỏng đoán.
Đang chờ nhạc trưởng
Nhìn từ xa, Thiên Cấm Sơn giống một chiếc trống đá khổng lồ, mặt trống khảm xanh bởi tán cây, thân trống rung lên mỗi khi thằn lằn lao qua kẽ lá. Đa dạng sinh học ở đây không phải bộ sưu tập tĩnh; đó là dàn nhạc sống cần nhạc trưởng – những chiến dịch khoa học công dân, quy hoạch sinh thái và lối du lịch “chậm” đủ kiên nhẫn lắng nghe tiếng lá rì rào.
