Những điều cần biết về Mpox - chủng virus mới khiến WHO tuyên bố tình trạng khẩn cấp, nhiều nước siết chặt giám sát nhập cảnh
(Thị trường tài chính) - Hiện nay, một biến thể nguy hiểm của vi rút đậu mùa khỉ đã được phát hiện ở ít nhất 6 quốc gia châu Phi, khiến WHO cũng như các cơ quan y tế lục địa tuyên bố tình trạng khẩn cấp về sức khỏe.
Việc “xóa sổ” hoàn toàn bệnh đậu mùa trên toàn cầu hơn 40 năm trước là một trong những thành tựu vĩ đại nhất trong lịch sử y tế công cộng, đánh bại một căn bệnh đã gây ra tử vong, mù lòa và dị tật cho nhân loại trong ít nhất 3.000 năm.
Tuy nhiên, thành công này đã dẫn đến việc chấm dứt chương trình tiêm chủng toàn cầu, vốn cung cấp bảo vệ chống lại các bệnh liên quan. Trong số đó các bệnh đó có đậu mùa khỉ, loại bệnh đã lan truyền từ vật chủ động vật sang lây nhiễm cho con người ở Tây và Trung Phi với tần suất ngày càng tăng kể từ những năm 1970.
Mpox là bệnh gì?
Mpox là một bệnh nhiễm trùng do vi rút đậu mùa khỉ gây ra, nhưng ít lây nhiễm hơn và thường có triệu chứng nhẹ hơn, mặc dù vẫn có thể gây tử vong.
Trong khi khoảng 30% bệnh nhân đậu mùa tử vong, tỷ lệ tử vong của mpox dao động từ dưới 0,1% đến 6%. Bệnh này được phát hiện tại Viện huyết thanh quốc gia ở Copenhagen vào năm 1958, nơi nó đang lây lan trong những con khỉ được nuôi để nghiên cứu. Điều đó dẫn đến tên gọi cũ của nó: bệnh đậu mùa khỉ.
Mặc dù chưa xác định được nguồn động vật chính của virus mpox, loài gặm nhấm được nghi ngờ có thể đóng một vai trò trong việc truyền bệnh. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đổi tên bệnh thành mpox vào năm 2022 để hạn chế ngôn ngữ phân biệt chủng tộc và kỳ thị xung quanh nhiễm trùng này.
Mpox gây ra những triệu chứng gì?
Trong đợt bùng phát trên nhiều quốc gia vào năm 2022, các triệu chứng của bệnh mpox thường bắt đầu bằng sốt, đau cơ, mệt mỏi, đau đầu, sưng hạch bạch huyết và các triệu chứng giống cúm khác.
Trong vài ngày sau khi sốt xuất hiện, bệnh nhân phát ban có thể phát triển thành mụn nước hoặc hoặc vết loét trên nhiều bộ phận của cơ thể, bao gồm cả vùng sinh dục và hậu môn. Những tổn thương này có thể gây đau và dẫn đến biến chứng, đặc biệt nếu chúng xảy ra ở những vùng nhạy cảm như miệng hoặc trực tràng. Nếu một tổn thương hình thành trên mắt, nó có thể gây mù.
Bệnh thường kéo dài từ 2 đến 4 tuần, và bệnh nhân có khả năng lây nhiễm từ khi bắt đầu có triệu chứng cho đến khi vết loét lành. Tỷ lệ tử vong cao hơn ở trẻ em và thanh thiếu niên, và những người có hệ miễn dịch yếu đặc biệt có nguy cơ mắc bệnh nặng. Nhiễm trùng trong thai kỳ gây ra những rủi ro nghiêm trọng cho người mẹ cùng với nguy cơ nhiễm trùng bẩm sinh và sảy thai. Các biến chứng hiếm gặp bao gồm viêm cơ tim và não, cũng như co giật.
Vì sao đợt bùng phát này lại khác biệt và đáng lo ngại hơn?
Đợt bùng phát mpox mới nhất ở châu Phi đang gây ra những thách thức nghiêm trọng, đặc biệt là đối với trẻ em và thanh thiếu niên, với hơn 60% số ca tử vong được biết đến dưới 5 tuổi. Biến thể hiện tại cũng được báo cáo là lây lan nhanh hơn qua tiếp xúc tình dục, tương tự như chủng nhẹ hơn là clade 2b, đã bùng phát trên toàn cầu vào năm 2022.
Một báo cáo vào tháng 6 cho thấy 29% các ca nhiễm chủng mới được xác nhận là trong số những người hành nghề mại dâm.
Tuy nhiên, mpox không được coi là một bệnh lây truyền qua đường tình dục vì nó cũng lây lan qua các hình thức tiếp xúc gần gũi khác. Biến thể hiện tại có liên quan đến một chủng độc lực mạnh hơn gọi là clade 1; tỷ lệ tử vong trong các ca bệnh được báo cáo tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) gần 5%.
Các nỗ lực ngăn chặn sự lây lan và kiểm soát dịch bệnh cũng đang gặp nhiều khó khăn do các yếu tố như hệ thống y tế yếu kém, xung đột và bạo lực tình dục.
Tính đến giữa tháng 8 năm 2024, DRC đã ghi nhận khoảng 17.500 ca nhiễm, vượt qua tổng số ca nhiễm trong cả năm ngoái. Hơn 100 trường hợp mpox đã được báo cáo ở các quốc gia châu Phi khác, nhưng con số thực tế có thể cao hơn. Ca nhiễm đầu tiên bên ngoài châu Phi liên quan đến đợt bùng phát ở DRC đã được báo cáo tại Thụy Điển vào giữa tháng 8.
Đã có nhiều trường hợp lây nhiễm từ người sang người, khiến việc chẩn đoán trở nên phức tạp hơn do sự biến đổi di truyền của vi rút. Mặc dù vi rút mpox chỉ có ở châu Phi, nhưng biến thể mới này đã lan rộng ra ngoài những khu vực trước đây được biết đến. Một vấn đề đáng lo ngại khác là một số bệnh nhân mpox cũng có thể nhiễm HIV, do châu Phi có số lượng người sống chung với vi rút làm suy giảm hệ miễn dịch cao nhất thế giới.
Mpox lây lan như thế nào?
Vi rút mpox thường không dễ lây lan giữa người với người. Cách lây truyền chính là tiếp xúc da với da gần gũi với người hoặc động vật bị nhiễm bệnh. Vi rút có thể xâm nhập vào cơ thể qua vết thương hở hoặc niêm mạc mắt, mũi, miệng, trực tràng và hậu môn. Các nghiên cứu cho thấy vi rút có thể phát hiện được trong nước bọt, trực tràng và tinh dịch.
Đáng chú ý, người ủ bệnh có thể truyền vi rút trong tối đa 4 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng. Không có trường hợp lây truyền qua đường không khí và các chất khử trùng thông thường có thể tiêu diệt vi rút.
Phương pháp điều trị mpox
Bệnh thường nhẹ và hầu hết người bệnh phục hồi trong vài tuần, việc điều trị chủ yếu nhằm làm giảm triệu chứng. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết vắc xin đậu mùa, thuốc kháng vi rút và globulin miễn dịch vaccinia (VIG) có thể được sử dụng để điều trị cũng như ngăn chặn sự lây lan của mpox. Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây cho thấy thuốc kháng vi rút tecovirimat không hiệu quả đối với các chủng mpox clade I.
Biện pháp phòng ngừa và vắc xin
Các chuyên gia y tế công cộng khẳng định rằng việc ngăn chặn sự lây lan của bệnh đậu mùa khỉ đòi hỏi sự giám sát toàn cầu, phối hợp quốc tế và sự hỗ trợ tích cực từ cộng đồng. Đặc biệt, châu Phi cần đảm bảo nguồn cung vắc xin đủ để đáp ứng nhu cầu tiêm chủng. Bavarian Nordic A/S, nhà sản xuất vắc xin Imvanex (còn được gọi là Jynneos), cho biết họ đã cam kết tặng liều vắc xin cho các quốc gia châu Phi. Tiêm chủng thường bao gồm hai mũi tiêm cách nhau bốn tuần.
Cộng đồng quốc tế đang tích cực ứng phó với dịch bệnh
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Châu Phi (Africa CDC) đã lần đầu tiên kích hoạt tình trạng khẩn cấp y tế công cộng an ninh lục địa kể từ khi có quyền hạn này vào năm 2023. Điều này cho thấy mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh đang diễn ra.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng đã nâng mức cảnh báo lên thành tình trạng khẩn cấp y tế công cộng quốc tế, mở đường cho sự hợp tác toàn cầu để ngăn chặn sự lây lan của vi rút. Đây là lần đầu tiên WHO đưa ra cảnh báo này kể từ dịch mpox năm 2022.
Chính phủ Cộng hòa Dân chủ Congo đang phối hợp với các đối tác, bao gồm liên minh vắc xin Gavi, để triển khai chiến lược tiêm chủng với khoảng 3,5 triệu liều vắc xin cần thiết. Theo Gavi, tính đến ngày 15/8, có thể cung cấp tối đa 65.000 liều vắc xin quyên tặng và sẵn sàng phân phối theo yêu cầu, trong khi CDC châu Phi và các đối tác khác đang tiếp tục tìm kiếm thêm nguồn cung.
