Loài chim hói đầu tuyệt chủng 300 năm bỗng ‘tái sinh’: Được ví là ‘báu vật của trời’, hiện toàn thế giới chỉ còn hơn 500 cá thể

Cò quăm đầu hói phương Bắc (Geronticus eremita), còn được gọi là cò quăm hermit hoặc Waldrapp, là một loài cò di cư thuộc vùng Cổ đại. Đặc điểm nổi bật của cò quăm đầu hói là khuôn mặt và đầu trần màu đỏ, cùng chiếc mỏ dài, cong cũng màu đỏ. Chúng thường sinh sản theo bầy đàn trên các mỏm đá ven biển hoặc vách núi, thường đẻ từ hai đến ba trứng trong tổ làm bằng cành cây. Thức ăn của chúng chủ yếu là thằn lằn, côn trùng và các động vật nhỏ khác.

Cò quăm đầu hói phương Bắc có khuôn mặt và đầu trần màu đỏ, cùng chiếc mỏ dài, cong cũng màu đỏ. Ảnh: Getty Images

Sau khi loài cò này biến mất khỏi châu Âu hơn 300 năm trước do nạn săn bắn, mất môi trường sống và việc sử dụng thuốc trừ sâu, nhiều người đã nghĩ rằng sẽ không bao giờ có cơ hội chiêm ngưỡng bộ lông rực rỡ và chiếc mỏ cong dài đặc trưng của chúng nữa.

Tuy nhiên, vào những năm 1990, nhờ những nỗ lực bảo tồn kiên trì tại Maroc, một quốc gia Bắc Phi, các nhà sinh vật học đã phát hiện ra một cặp cò quăm còn tồn tại trong tự nhiên. Sự phát hiện này như một phép màu, mở ra cơ hội “tái sinh” cho loài chim quý hiếm này, giúp nó trở thành một trong những loài chim quý nhất thế giới. Thời điểm đó, tổng số chỉ có 59 cặp Cò quăm đầu hói phương Bắc còn sống.

Vào những năm 1990, các nhà sinh vật học đã phát hiện ra một cặp cò quăm còn tồn tại trong tự nhiên. Ảnh: Jose Luis Roca/AFP/Getty

Đến nay, nhờ vào nỗ lực bảo tồn, Maroc đã gia tăng số lượng cá thể lên hơn 500. Điều này đã khiến Sách đỏ IUCN (Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên) thay đổi tình trạng của loài này từ “Cực kỳ nguy cấp” sang “Nguy cấp” vào năm 2018. 

Cuối tháng 9/2024, trong loạt bài viết về bảo vệ đa dạng sinh học, CNN đã công bố những hình ảnh ấn tượng của loài chim tưởng chừng đã tuyệt chủng này. Cò quăm đầu hói phương Bắc từng phân bố trên ba lục địa: Châu Âu (ở dãy núi Alps), Trung Đông và Bắc Phi.

Hiện nay, chúng chỉ còn tồn tại ở một phần nhỏ so với phạm vi sinh sống trước đây. Loài cò quăm này thường sinh sống và sinh sản theo đàn, ưa thích cư trú ở các vách đá và mỏm đá cao hàng nghìn mét, cũng như trong các lâu đài và tàn tích ở khu vực đô thị. Chế độ ăn của chúng chủ yếu là côn trùng, giun và ấu trùng.

Cò quăm đầu hói phương Bắc từng phân bố trên ba lục địa: Châu Âu (ở dãy núi Alps), Trung Đông và Bắc Phi. Ảnh: CNN

Maroc hiện là nơi có quần thể hoang dã lớn nhất của cò quăm đầu hói phương Bắc, nhờ vào những nỗ lực bảo tồn bền bỉ và nghiêm túc. Việc thành lập Công viên Quốc gia Souss-Massa vào năm 1991 đã giúp bảo vệ các khu vực làm tổ và kiếm ăn cho loài chim này. Năm 1994, một chương trình nghiên cứu đã được thiết lập để theo dõi các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Theo IUCN, quần thể cò quăm ở Maroc không di cư theo mùa và hiện đang ổn định.

Quần thể cò quăm đầu hói phương Bắc ở Trung Đông từng được tìm thấy tại Thổ Nhĩ Kỳ và Syria, với một tuyến đường di cư rộng lớn - cuộc hành trình dài hàng nghìn dặm đến và đi từ Ethiopia, bay qua Eritrea, Sudan, Ả Rập Saudi và Jordan. Tuy nhiên, quần thể này đã suy giảm đáng kể và đã tuyệt chủng hoàn toàn trong tự nhiên.

Trước đây, cò quăm đầu hói phương Bắc cũng từng xuất hiện ở một số vùng của Nam Âu cho đến thế kỷ 16. Hiện nay, các dự án tái du nhập loài này vào lục địa đang được thực hiện, trong đó có một dự án ở Andalusia, Tây Ban Nha, bắt đầu vào năm 2004.

Nhờ vào nỗ lực bảo tồn, Maroc đã gia tăng số lượng cá thể lên hơn 500. Ảnh: Getty Images

Một nỗ lực độc đáo khác nhằm tái du nhập quần thể cò quăm ở Áo và Đức được dẫn dắt bởi nhà sinh vật học Johannes Fritz. Năm 2003, Fritz cùng nhóm nghiên cứu và bảo tồn Waldrappteam đã bắt đầu thả những cá thể chim bị nuôi nhốt trở về tự nhiên.

Lấy cảm hứng từ bộ phim "Fly Away Home" năm 1996, trong đó một thiếu niên dẫn dắt một đàn ngỗng di cư bằng một chiếc tàu lượn, Fritz đã nghĩ ra ý tưởng hướng dẫn đàn cò quăm di cư theo một chiếc máy bay siêu nhẹ, bay từ Đức đến Ý. Trong bức ảnh này, một nhóm cò quăm đang bay theo tàu lượn của Waldrappteam trong quá trình di cư của chúng.

Theo thông tin từ Waldrappteam, đã có tổng cộng 17 chuyến di cư được thực hiện kể từ đó - diễn ra vào tháng 8 và tháng 9 hàng năm. Vào năm 2023, lộ trình di cư đã được điều chỉnh để kết thúc ở Tây Ban Nha thay vì Ý do các yếu tố môi trường.

Trong bức ảnh này, một con cò quăm đang kiếm ăn ở Agadir, Maroc. Ảnh: Shutterstock

Ngày nay, hầu hết các loài chim châu Âu không còn cần sự hướng dẫn của con người. Tuy nhiên, cò quăm đầu hói phương Bắc vẫn phải đối mặt với nhiều mối đe dọa khác nhau. Chế độ ăn của chúng chủ yếu là côn trùng, và việc sử dụng thuốc trừ sâu đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cung cấp thức ăn của chúng.

Nạn săn trộm đã khiến 17% tổng số cò quăm di cư ở châu Âu bị thiệt hại vào năm 2023, trong khi biến đổi khí hậu cũng đang tác động đến loài này, khiến chúng phải điều chỉnh thời điểm di cư và đối mặt với thêm nhiều thách thức trên đường đi.